Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

кътɔп, гълɔс, 
бɔдɔм. 
е
- олд қатор, ўрта-кенг, лабланмаган унли товуш бўлиб, ўзбек 
шеваларининг барчасида кенг тарқалган. Бу товуш 
е (й+э) 
эмас, 
энди
сўзидаги каби ёлашмаган. Тошк., Марғ., Нав. в. ш. 
келън
, 
керəй, ечкъ, 
ендъ.
э - 
олд қатор, лабланмаган очиқ 
е
унлиси
, 
қипчоқ шеваларида 
қўлланилади. 
эшык, элəк.
є 
– олд қатор, ўрта –кенг, лабланмаган
э
унлисининг очиқ варианти. 
ə 
ва э унлилариўртасида талаффуз қилинади. Хор. г
əл, 
Нам. н
ємє.
и
- олд қатор, тор, лабланмаган и унли товуш бўлиб, чўзиқроқ талаффуз 
қилинади. Барча ўзбек шеваларида қўлланилади: 
бир, кийим, қир
.

---

18 
ы
- оралиқ қатор, тор, лабланмаган, сингармонизмли шеваларда 
қўлланилади. 
айтынг, келынг. 
ъ
- индифферент орқа қатор, олдинги қатор 
и
ва орқа қатор 
ы
унлилари 
орасидаги тор унли, лабланмаган, шаҳар ва шаҳар типидаги шеваларда 
мустақил унли сифатида учрайди: Тошк. Анд. Марғ. Қўқон. 
тепкъ, сепкъл.
ь - орқа қатор, лабланмаган индифферент 
ь
унлиси, қисқа талаффуз 
қилинади, 
ы
товушига тенг эмас. Шеваларда чуқур тил орқа 
қ, ғ, х 
товушлари билан ёндош келганда учрайди. 
қьрқ, ғьрт, ҳар хьл. 
ү – 
олд қатор, юқори-тор, лабланган унли бўлиб, сингармонистик 
шеваларда қўлланилади. 
көмүр, үзақ. 
у 
- олд қатор, тор, лабланган унли
: 
Барча ўзбек шеваларида учрайди