Мнмшнинт ва таращ иёт модели
327
тп л та р
давлат хусусий мулкчиликдан воз кечган социа-
ЯИстик
тузумга м ансуб булса, икги соди й сам арадорлик
ИИХоигда пасайиб, сарф-харажат жуда ош иб кетади (собик
< Ч Ч Р ва социалистик мамлакатлар). Бундай вазиятда ста
ми
гик
маълумотларни сохталаш тириш , иктисодий ахвол-
НМ буиб-безаб курсатиш амалиёти пайдо булади. Д емак,
демократия етиш маслиги пировардида икгисодий туррун-
иикка
йул очади. Ш ундай килиб, дем ократия самарали
Икгисодий
сиёсат юритиш да кудратли рагбатдир.
Уз навбатида, иктисодиёт хам демократия ривожлани-
||
1
Ига кучли акс таъсир курсатади. Биринчидан, иктисодиёт
тимократия ривожланиш и учун моддий асосга ва серунум
иг ним а айланади. М улкнинг турли ш акллари жамият иж-
I
и
М(
>и
й-синфий таркибининг ранг-баранглигини белгилай-
ДИ,
Ижтимоий катламлар уз иктисодий манфаатларини,
ЩОИЙ интилиш ларини химоя килиш , юзага чикариш мак-
Ш и д а хакикий куппартиявийликни вужудга келтиради.
КViiиартиявийлик ф икрлар, караш лар, назариялар, сиё-
1ИЙ илатф ормалар ранг-баран глиги ни ош иради, давлат
Оошлиги ва парламент сайловларини демократлаштиради,
му кол ифатни вужудга келтиради. Конструктив мухолифат
вор мамлакатда давлат идоралари устидан жамоат назора-
тини Урнатиш, иж роия хокимиятидан хисобот талаб килиш
ИМКониятлари ва амалиёти кучаяди. Мамлакатда фукаро-
ЛИК жамияти ш акллана бошлайди.
Иккинчидан, куп мулкчилик сакданиб колган жойда,
1РГГ0 харбий режим Урнатилиб, сиёсий демократия бугил-
гмн шароитда хам, бозор муносабатлари иктисодиёт соха-
i
мча стихияли равиш да аксарият эркинликларни сакдаб
ЦОЯ ОД и.
Шу сабабдан Тайвань, Чили, Ж анубий Корея хар-
Лий режим даврида иктисодий ю ксалиш га эриш ди. Бу
ОЦИбат
-натижада сиёсий режимни хам либераллаштириш-
I
а
олиб
келди. Хитойда Д эн С яопин ташаббуси билан икги-
ООДИЙ
ислохотларнинг бошланиши, хусусий мулкчилик ва
шдбиркорликнинг ривожланиши сиёсий режимни анча юм-
шатди. Бугун ХХРда хам дем ократия унсурлари тобора
куиаймокда.
Хулоса ки ли ш м у м ки н ки , кУ пмулкчиликка таянган
Ооюр иктисодиёти демократия ривож ланиш ининг мухим
омичи, харакатлантирувчи моддий кучидир. Бозор икги-
328
Абдура^лм Эркаев
содиёти, купмулкчилик бор жойда сиёсий демократиями
тиклаш осон. Л екин бозор иктисодиёти энди ш аклланаёт-
ган, к у п м у л к ч и ли к ам алд а эн д и м устахкам ланаётган,
иш лаб чикариш га чукур сингиб кетмаган жойда энг замо
навий дем ократик конунлар кабул килинса-да, сиёсий ва
ижтимоий хаётни демократиялаш сек и н р о к кечади. Чун
ки ижтимоий он г инерцияси халакит беради.
Ж ам ият демократиялаш уви наф акат сиёсий, иж тимо
ий ва м аънавий хаётда, ш унингдек, иктисоди ётда хам
намоён булади. Э н г аввало давлат турли корхоналарнинг
ички иш ига, корхоналараро иктисодий муносабатларга
аралаш майди. Балки уларни С оли к кодекси, М ехнат ко
декс»! ва бош ка конунлар оркали тартибга солади. Конун
дои расида хужалик ю ритувчи субъектлар эркиндирлар.
Хужалик субъектларининг давлат билан муносабатлари,
узаро алокалари ва мажбуриятлари ф акат ш артномалар
асосида амалга ош ирилади. Бу корхона булинмаларининг
ички муносабатлари га ва иш чи-ходимларни ёллаш , лаво-
зимга тайинлаш , озод килиш масалаларига хам тааллук-
ли. Д ем ократи к ж ам иятда корхона н аи н к и иктисодий,
ш унингдек, иж тим оий-сиёсий жихатдан хам мустакилдир.
М аъмурият билан ш артнома тузсагина, касаба уюш-
маси ва бош ка хар кандай жамоат таш килотлари корхо-
нада ф аолият курсатиши мумкин.
\ е ч
ким корхонани маж-
бур килиб унда бирор таш килот тузилмасини очиш га хакли
эмас. С овет даврида биз бу хол акси н и н г гувохи булдик:
Хар бир корхонада бош лангач партия, ком сом ол таш ки
лотлари тузилиш и ш арт эди. Уларга кабинетлар, телефон
алокаси, коммунал хизматлар корхона хисобидан бепул
берилар эди.
Э р к и н л и к н и н г и к ти со д и й м ун осабатларда нам оён
булиш шаклларидан ян а би ри-ракобатдир. Ш у боис мулк-
л ар Уртасида тенг хУКУКЛилик ва уларга тенг им коният
яратиш ни истайдиган, иктисодий хаётни эркиилаш тириш -
га интиладиган хар бир дем ократик давлат монополияга
карш и конун кабул килиш билан чеклан иб кол масдан,
унинг иш лаш и учун самарали механизм яратади ва хар
и ккаласи н и таком иллаш тириб боради. Ш унда хакикий
ракобат юзага келади ва иктисодий муносабатлар демо-
кратиялаш увига Уз хиссасини кУшади. У збек модели са-
Мнгчшаият ва т аращ иёт модели
329
Do'stlaringiz bilan baham: |