Moliyaviy tahlil

4-rasm: Mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun qilindign xarajatlar.
10
 
Tovarlarni sotish bilan shug’ullanuvchi firmalarda ham tovarlarni xarid 
qilish uchun va sotish bilan bog’liq operatsion faoliyat bo’yicha xarajatlar yuzaga 
keladi.
5-rasm: Operatsion faoliyat elementlari.
11
 
“Moliyaviy natijalar to’g’risida”gi hisobotda xarajatlarni aks ettiruvchi 
dastlabki ko’rsatkich bu sotilgan maxsulotlar (tovarlar va xizmatlar, bajarilgan 
ishlar) tannarxi bo’lib, bu ko’rsatkich sotilgan maxsulot (tovarlar va xizmatlar, 
bajarilgan ishlar) uchun ishlab chiqaruvchi tomondan qilingan xarajatlarni 
bildiradi. 
Shu jumladan “Moliyaviy natijalar to’grisida”gi hisobotda daromadlarni aks 
ettirishning dastlabki ko’rsatkichi bu mahsulot yoki tovarlar sotishdan, xizmatlar 
10
№2-son BHMS asosida mualif ishlanmasi. 
11
“Moliyaviy natijalar to’g’risida”gi hisobot asosida mualif ishlanmasi. 

---

16 
ko’rsatish va ishlarni bajarishdan yalpi tushumlardir. Hisobotning bu ko’rsatkichi 
mahsulot sotishdan yalpi tushumidan tovarlarning qaytrilishi va xarajatlarga 
berilgan chegirmalarni ayirib tashlash orqali aniqlanadi. Daromadlar ta’rifiga mos 
ravishda bu satir orqali asosiy faoliyat natijasida olingan tushum aks ettiriladi. 
Mahsulot sotishdan olingan yalpi tushum so’mmasidan sotilgan maxsulot 
tannarxi so’mmasini chegirib tashlasa, maxsulot sotishdan yalpi foyda yoki yalpi 
zarar ko’rsatkichi kelib chiqib mahsulotni uni ishlab chiqarish uchun ketgan 
xarajatlarga nisbatan yuqoriroq narxda sotishi shart bo’ladi. Olingan yalpi foyda 
hisobiga korxonaning operatsion xarajatlari ham, qoplanishi hisobga olinishi kerak. 
Shuni hisobga olgan xolda hisobotda asosiy faoliyatdan foydani aniqlash uchun
mahsulot sotishdan yalpi tushum so’mmasidan operatsion xarajatlar olib 
tashlanadi. Operatsion xarajatlar tarkibiga mahsulot sotish bilan bog’liq xarajarlar, 
mamuriy va boshqa operatsion xarajatlar kiritiladi. 
Operatsion faoliyat va moliyaviy faoliyat natijalari yig’indisi xo’jalik 
yurituvchi subektlar umum xo’jlik faoliyatidan olingan foyda yoki zarar 
ko’rsatkichi sifatida aks ettiriladi. 
Operatsion faoliyatdan olingan daromadlar korxonaning ustavida belgilangan 
asosiy faoliyatidan olingan daromadlar tushuniladi. “Mahsulot ( ish xizmat)larni 
ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tartibi hamda molyaviy natejalarni 
shakillantirish tarkibi to’g’risida”gi Nizomga muvofiq korxonalarning asosiy 
faoliyatidan olingan daromadlari, o’z navbatida, quydagi guruhlarga ajratiladi: 
Asosiy bo’lmagan faoliyatdan olingan daromadlar deganda
bevosita asosiy bo’lmagan faoliyat turlaridan olingan daromadlar 
tushuniladi. Bunday daromadlar Nizomga muvofiq moliyaviy
faoliyatdan olingan daromadlar va favqulotda daromadlarga bo’linadi. 
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar deganda qimmatli qog’ozlar, 
kiredet va qarzlarni berishdan, valuta operatsiyalaridan olingan daromadlar 
tushuniladi. Bularga dividentlar,royalty, foizlar va ijobiy kurs farqlari 
ko’rinishidagi daromadlar kiradi. 

---

17 
Favqulodda daromadlar deganda yuz berishi xarakteriga ega bo’lmagan, 
kutilmagan tasodifiy xodisalardan olingan daromadlar tushuniladi. Bularga davlat 
qonunlarining o’zgarishi, tabiiy ofatlar, revolyutsion o’zgarishlar natijasida 
vujudga keladigan daromadlar kiradi.