Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi



Download 2,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/68
Sana28.02.2022
Hajmi2,72 Mb.
#473881
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   68
Bog'liq
tolali materiallarni kimyoviy pardozlash texnologiyasi

Jun matolarini tig‘izlash
. Tig„izlashdan maksad yupqa va qalin movut 
matolarni qalinlashtirish va mato yuzasida tolalarni bir-biridan kirishishidan
iboratdir. Movut matolarga ishlov berishda tig„izlash jarayoni eng muxum
jarayonlardan biridir. Bu jarayon chog„ida jun tolalarini bir-biriga nisbatan
umuman siljishi uchun sharoit yaratiladi, natijada mato uzunligi va eni buyicha
kirishadi, kalinlashadi va uning yuzaviy zichligi ortadi. Tig„izlash jarayonida
mato yuzasida qavat hosil bo„lib, bu qavat to„quvchilik rasmini berkitadi. 
Tig„izlangan matoning issiqlik izolyasiya xossasi, mustahkamligi, yuzaviy zichligi 
va yumshoqligi ortadi. Tig„izlash jarayonida mato paxmoqlashga tayyorlanadi.
Jun toladan boshqa tolalar tig„izlanish qobiliyatiga ega emas. Movut matolar
uzunligi buyicha 7-30% va eni bo„yicha 20-40% miqdorda kirishadi. 
Tig„izlanishga moyllik - jun tolasining spetsifik xususiyati bo„lib, u tolaning
qayishqoqligiga, tangachasimon qatlami va titiganligiga bog„liqdir.
Tig„izlash jarayonida tolalarning siljishida junning qayishqoqolik xossasi 
muhim ahamiyatga ega. Jihozning ishchi organlarini tolaga mexanik ta‟siri ostida 
tola yoki uning biron bir qismi cho„ziladi, fazoda siljiydi, lekin cho„zish kuchini 
olish bilan tola darhol o„zining birlamchi o„lchamiga qaytadi, jun bu xossasi bilan 
boshqa tolalardan farqlanadi. Jun tolalarining qayishqoqligi keratin tuzilishi bilan 
bog„liq xolda tushuntiriladi. Keratin makromolekulasi zanjirida manfiy va musbat 


181 
zaryadli funksional guruhlar bo„lib, ulardan birini tortish-cho„zish natijasida 
ikkinchisi tutamlangan (titilgan) xolatga o„tadi. Titilgan xolatga cho„zuvchi kuch 
ta‟sir ettirilganda u rostlanadi, kuch olinishi bilan yana boshlang„ich xolatiga 
qaytadi. Bu xususiyat tolaga xam ta‟luqlidir. Kuch olinganda tolalarni tezlik bilan 
o„z xoliga qaytishi vaqt birligida matoga ko„p marotaba ta‟sir etish imkonini 
beradi. Tig„izlashga shuning tolaning titilganligi xam ijobiy ta‟sir etadi. Tolalarni 
qaysi faslda kesilganiga xam bog„liq ravishda tig„izщlash xususiyati o„zgarishi 
mumkin. Baxorda olingan jun kuzdagiga nisbatan tig„izlanishi pastroq. Qanchalik 
tola kam orientlangan bo„lsa, shunchalik bu tolalar yaxshi tig„izlanadi. Barcha 
omillar bir xil bo„lgan sharoitda buramalar sonini ortishi va bobinaning chiziqli 
zichligini ortishi bilan tig„izlanish sekinlashadi, chunki bunday xolatda tolalarning 
xaraktlanishi cheklangan bo„ladi.
Tolaning tangachasimon qavati xam matoni tig„izlanishiga etarlicha ta‟sir 
etadi. Tangachalar uchini tepaga sal ko„tarilgan xolda joylashganligi sababli
tolalar xaraktlangan vaqtda ular o„zaro bir-biriga ilakishib qoladi.
Tig„izlanishga bo„lgan moyillikka nafaqat jun tola xossasi, balki 
jarayonni olib borish sharoiti, ko„llaniladigan reagentlar va harorat xam ta‟sir
etadi. Kislotali va ishqoriy eritmalarda tig„izlash jarayoni tezlashadi. Lekin
ishqoriy muxitda jun tolasi parchalanadi, kislotali muxitda esa qattiqlashib
koladi. SHuning uchun tig„izlash jarayoni kuchsiz ishqoriy muxitda olib boriladi.
Mato kuydagi eritmaga shimdiriladi (g/l): SAM (sovun)-2-3; soda – 0,3-0,5; bu 
jarayon sovunlantirish deb ataladi. Tig„izlash jarayonida matoda 125% eritma 
bo„lish kerak, bundan ko„p bo„lsa tig„izlash jarayoni cho„zilib ketadi. CHunki
mato jihozning ishchi organlaridan oson sidirilib ketadi, suyuqlik miqdori kam
bo„lganda esa mato qattiq ishqalanadi va u yidirilishi mumkin. Harorat 40
0

atrofida ushlab turiladi, bu haroratda tolaning qayshqoqlik xossasi to„liqroq
namoyon bo„ladi. Movut matolarni tig„izlash uchun maxsus movut tig„izlovchi
mashinalar qo„llaniladi (СВ-500Ш, СВ-300Ш1 va СВФ-500Ш1) va
jihozlarning ishchi organlari matoga ko„p marotaba ta‟sir etadi. Sovunlanish
uchun mato yoyilgan xolda ZMR-2 va MPV-200 SH mashinalaridan


182 
o„tkaziladi. SHimdirish mashinasi MPV-260 SH (180SH) yo„naltiruvchi 
moslama, vintli en kengaytiruvchi, shimdirish vositasi, siqish vallari va mato
taxlagichdan tarkib topgan. Tig„izlashni uzluksiz usulda movut tig„izlash
mashinasida olib boriladi. Bu mashinada vanna, silindrik vallar, qayshqoqli
klapan, jgutni ajratuvchi reshetka, ikkita vertikal shetkali roliklardan tarkib
topgan. Vallar yordamida mato mashinaga joylashtiriladi va junga arqoq iplari
bo„yicha bosim tushadi klapan korob shaklida bo„lib, unda tub va yon 
devorlari bor (devorlar kimirlamaydi), qopqaog„ini bir tarafi richag yordamida 
maxkamlab ko„yilgan, boshqa tarafi mato jgutiga bosilib turadi. Richag 
sistemasi bo„yicha klapan qopqog„i xolatini o„zgartirish mumkin. O„zgartirish
matoga berilayotgan bosimni oshirish yoki kamaytirish orqali amalga
oshiriladi, shu bilan matoni uzunasiga kirishishini boshqarish mumkin. 
Yo„naltiruvchi vallar jugutni ajratish reshetkasiga uzatadi. Yuqoridagi vallar
tepasiga suv sepkich o„rnatiladi. U orqali mashinaga tig„izlash eritmasi
uzatiladi. Vertikal roliklar mato xarakati bo„iycha ozod xarakatlanadi. Ular 
orasidagi masofani o„zgartirish mumkin, bunda matoni eni bo„yicha kirishishini
boshqarish mumkin. Tig„izlash jarayoni davomiyligi mato artikuliga bog„liq
ravishda o„zgartiriladi: kamvol matolar uchun 20-40 minut (fulerovka) texnik
movut uchun 10 soatga teng. 
Tig„izlash 
jihozlarida 
shuningdek 
fulerovkalash 
xam 
bajariladi. 
Fulerovkalash bu- matoda tolalarni o„zaro yaqinlashib, matoning yuzaiy zichligi 
ortadi, lekin to„qima guli ko„rinib turadi. Fulerovkalash asosan kostyumbop 
matolar uchun olib boriladi.
Tig„izlash jarayonida quyidagi nuqsonlar hosil bo„lishi mumkin: eng ko„p 
uchraydigan nuqson bu – siniq (zalom) – mato yuzasida buklangan joylarni hosil 
bo„lishi. Bu nuqson mato bo„laklari o„zaro noto„g„ri tikilganda, yoki jihoz ishchi 
organlarini matoga xaddan ziyod bosim bilan ishlanganda sodir bo„ladi. Mato ziyi 
atrofija mayda buklamalarni hosil bo„lishi. Bu nuqson tig„izlanadigan matoni 
jihozga joylashtirishdan oldin uni eng ko„rinishda tikilganda sodir bo„ladi. Eng 
ko„rinishda tikilgan matoning tig„izlanishi yaxshi natija beradi, ammo arqoq ipda 


183 
qiyalik (kost)bo„lsa matoni ziyidan o„rtasiga qarab kalta-kalta buramalarni paydo 
bo„lishiga olib keladi. To„dalanib qolinishi– matoning ayrim xududlarini 
qalinlashib qolishi, bu xolat tig„izlash eritmasini jihozga notekis uzatilishida, 
matoni jihozga talab darajasida joylashtirilmaganda sodir bo„ladi. Undan tashqari 
tig„izlash jarayonida matoda turli tirnalgan joylarni hosil bo„lishi, yirtilish, sitilish 
kabi nuqsonlar xam paydo bo„ladi. Mato yuzasi bir tekis tig„izlanmay, to„quvchilik 
guli ko„rinib turadi. Mato to„qishda ishlatilgan bobina sifati xam tig„izlashda 
namoyon bo„lib qoladi. O„ta ko„p buram berilgan iplar uzilib, yorilganga o„xshash 
nuqsonlarni keltiradi. Nuqsonlarni oldini olish uchun jihzdan foydalanish tartibiga 
rioya qilish, hamda tig„izlash texnologiyasiga amal qilish talab qilinadi.

Download 2,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish