Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

partiyalar tashkil qilinadi. Jami matoning 10%-i korxona standarti bo„yicha sifat 
ngazoratdan o„tkaziladi. Olingan natija barcha partiya uchun ta‟luqli hisoblanadi. 
Faqat oq xolatda ishlab chiqariladigan assortimentdagi mato sifat nazoratdan to„liq 
o„tkaziladi. 
Matoni tashqi ko„rinishidagi nuqsonlar, fizik-mexanik ko„rsatkichlari va 
rang mustahkamligi (agar mato bo„yalgan bo„lsa) bo„yicha navi belgilanadi. 
Barcha nuqsonlar ball bo„yicha baholanadi. Uzunligi 30 m bo„lgan mato bo„lagida 
barcha nuqsonlar yig„indisi 10 dan oshmasa birinchi navli, 34 tagacha bo„lsa 
ikkinchi navli hisoblanib, nuqsonlar soni 34 dan ortganda bu mato bo„lagi 
navlanmaydi.
Mato sifatini tekshirish sifat nazorat jihozlarida amalga oshiriladi. 
Korxonalarda B-260-5 rusumdagi sifat nazorat jihozlari ishlatiladi. Bu erda B – 
jihoz nomini (brakovochnaya), defisdan keyingi yozilgan sonlarni birinchisi 
jihozning santimetrda ifodalangan ishchi enini, keyingisi esa shu jihozni ishlab 
chiqarilgan tartib raqamini bildiradi.
Mato eni jihozga o„rnatilgan chizg„ich yordamida ±0,3% aniqlikda 
o„lchanadi. Matoda aniqlangan defektli joylarga belgi qo„yiladi. Belgi qo„yilgan 
bo„laklar tozalash va choklash, yamash uchun jo„natiladi. Tozalash, choklash 
jarayonlari maxsus qiya stollarda bajariladi. Matoda bor bo„lgan tugunchalar, 
xalqachalar, matga tasodifan kirib qolgan qalin iplar, turli o„simlik tabiatli 
chiqindilar pinset bilan qo„lda tozalanadi. CHoklash mato to„qilgan ip bilan 
to„qima rasmiga mos ravishda amalga oshiriladi. Tozalash, choklash stolining 
yuzasi tagidan yoritish moslamasi bilan jihozlangan. Mato yuzasidan tuguncha va 
iplardan, turli chiqndilardan tozlangandan keyin yorug„lik o„tayotgan joylari 
qo„shni tanda va arqoq iplarni u yoki bu yoqqa surish orqali berkitiladi. Tozalash 
va choklash jarayonidan so„ng mato yana sifat nazorat jihozidan o„tkazilib 

---

178 
bajarilagn jarayonlar sifati belgilanadi. Qayta tekshirishdan so„ng matoning navi 
o„zgarishi mumkin.
Matoga turli surtlovchi moylar tushib moyli dog„lar hosil qilingan bo„lsa, 
ular organik erituvchi, SAM yoki ularning aralashmalari bilan tozalanadi. Odantda 
surtlovchi moyli dog„lar quyidagi tarkibli eritma bilan tozalanadi, %: SAM-10, 
skipidar-30, aviatsiya benzini-60. Moyli dog„larni tozalashdan oldin matoning 
dog„li joyi tagiga filtr qog„ozi qo„yiladi, moyni tozalash jarayoni to moyni filtr 
qog„oziga o„tgunicha davom etadi.
Sifat nazoratidan o„tgan mato oqartirish-bo„yash jarayoniga mos ravishda 
partiyalarga ajratiladi. Partiyalarni tashkil etishda xom matoni toalviy tarkibini bir 
xillik darajasi, rangi, artikuli, rasmi, eni va uzunligi ahamiyatga olinadi. Uzlukli 
ishlov berish jarayoni uchun bitta partiyada 6-8 bo„lak movut mato, 12-18 bo„lak 
kamvol mato bo„lishi mumkin. Xar bir bo„lakning uzunligi inobatga olinadi, bunda 
agar engil mato bo„lsa, bo„laklar orasidagi farq 3 metrdan, o„rtacha og„irlikdagi 
matolarda 2,5 m va og„ir matolar uchun esa farq 2,0 m ko„p bo„lmsligi lozim. 
Uzunligi bo„yicha katta farq qiladigan mato bo„laklaridan alohida partiya tashkil 
etiladi. Partiyaning umumiy uzunligi kamvol matolar uchun 500, movut matolar 
uchun 180-200 metrdan oshmaydi. 
Uzluksiz ishlov berish jarayonlarida partiyadagi bo„laklarning soni jihozni 
0,5-1 smena davomida uzluksiz ishlashini ta‟minlashga etadigan miqdorda bo„ladi.