Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi



Download 2,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/68
Sana28.02.2022
Hajmi2,72 Mb.
#473881
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68
Bog'liq
tolali materiallarni kimyoviy pardozlash texnologiyasi

 
 
2-MA’RUZA 
Tola hosil qiluvchi polimerlar 
Reja: 
1.
Tola hosil qiluvchi polimerlar
2.
Tolalar haqida umumiy ma‟lumotlar
3.
Turli tolalarga suv va harorat ta‟siri
Tola hosil qiluvchi polimerlar.
Barcha to„qimachilik tolalari yuqori molekulyar 
birikmalardir. Bir necha yuz ming atomlarni o„zaro asosiy valentliklari orqali 
birikkan molekulali moddalar 
yuqori molekulyar birikma
yoki 
makromolekula 
deyiladi. 
Bir xil elementar zvenodan tashkil topgan makromolekulalar 
polimerlar 
va 
bir necha xil elementar zvenodan tashkil topgan makromalekulalar 
sopolimerlar
deyiladi. 
To„qimachilik tolalaridagi polimer makromalekulasining o„rtacha uzunligi 
odatda 150 dan to 3000 nm gacha bo„lgan oraliqga to„g„ri keladi (1 nm (nanometr) 
= 10
-9
m). Bu ko„rsatkich kimyoviy tolalar uchun 150-300 nm ga teng va tola 
makromolekulasining ko„ndalang kesimi 0,3-0,8 nm ga to„g„ri keladi. Ko„pchilik 
to„qimachilik tolalarining polimer makromalekulasi chiziqli tuzilishga ega:
-A-A-A-A- yoki (A)
n

polimerlar 
-A-A-B-A-V-A-V-A- 
sopolimerlar 


16 
Paxta, tabiiy ipak, viskoza, atsetat, kapron tolalarining chiziqli 
makromolekulasi uzun zigzag ko„rinishda yoki buralgan spiral shaklida bo„ladi (4-
rasm). Ba‟zi chiziqli polimerlar stereoregulyar tuzilishga egadir, ya‟ni yon guruhlar 
asosiy zanjirga nisbatan tartibli joylashgan (tabiiy sellyuloza va polipropilen 
polimeri). To„rsimon tuzilishli makromolekulalar, bu bir necha chiziqli zanjirlarni 
o„zaro bir-birlari bilan ko„ndalang vodorod bog„lar bilan bog„langan ko„rinishidir, 
masalan – jun tolasi: 
Ba‟zi modifikatsiyalangan tolalar payvand sopolimerlash yo„li bilan 
tarmoqlangan strukturaga ega bo„ladi, masalan, diatsetat sellyuloza zanjiriga 
akrilanitril guruhlarini payvandlash orqali nitrilatsetat tolasi hosil qilinadi: 
6-rasm. Turli makromolekulalarning sxematik ko„rinishi. a- chiziqli 
(sellyuloza), b-tarmoqlangan (modifikatsiyalangan tolalar), v-to„rsimon (jun). 
Tola xossasiga makromolekula shakli ta‟sir etadi: 


17 
1) Stereoregulyar chiziqli polimerli tolalar qizdirish ta‟siriga o„ta 
mustahkam, yaxshi elastiklik va yumshoqlikka va plastiklikka ega (masalan 
sellyuloza). 
Sellyuloza 
makromolekulasini 
sxematik 
tarzda 
quyidagicha 
ko„rsatishimiz mumkin: 
Bu yerda gidroksil guruh. Ko„rinib turibdiki sellyulozaning polimer zanjiri 
qat‟iy ravishda tartiblangan, shuning uchun ham u stereoregulyar polimer 
hisoblanadi.
2) Fazoviy strukturaga ega bo„lgan polimer tolalar boshqalarga nisbatan juda 
qattiq va mo„rt, harorat ta‟sirida plastik xossasini deyarli o„zgartirmaydi, qiyin 
eriydi (masalan - jun).


18 
3) Tarmoqlangan strukturali polimer tolalar kichik pishiqlikka va chiziqli 
polimerlarga nisbatan yuqori plastiklikga ega. 
Polimerlarning kimyoviy formulasi bir xil bo„lsada, ular makromolekulasini 
shakli turlicha bo„lsa, bu polimerlarning xossasi ham turlicha bo„ladi, masalan, 
sellyuloza va kraxmal. 
 
Tola xossalari nafaqat tola hosil qiluvchi polimer makromolekulasining 
kimyoviy tuzilishiga, balki ularning tolada joylashishiga, ya‟ni nodmolekulyar 
tuzilishiga ham bog„liqdir. Bu polimerda kristall va atrof uchastkalarning 
mavjudligi, nisbati, joylashishi hamda murakkab makromalekulalarning hosil 
bo„lishini tushuntiradi.
7-rasm. Tolalarning nadmolekulyar tuzilishi 
Sellyulozaning ikkita makromolekulasi elementar zvenolardagi gidroksil 
guruhlar orasidagi vodorod bog„lar hisobiga o„zaro intensiv molekulalararo 
bog„lanadi. Natijada makromolekulaning katta qismida takrorlanuvchan zich 


19 
strukturalar hosil bo„lishi mumkin. Aynan shu holat bo„yicha har bir zvenosida 
uchtadan gidroksil guruh tutgan, turli chiqindilardan tozalangan sellyuloza gidrofil 
modda bo„lsada, uni suvda erimasligini tushuntirish mumkin. Molekulalararo 
bog„lanishda ishtirok etgan gidroksillar suv bilan ta‟sirlashmaydi. Ammo 
sellyulozaning 
zich 
strukturaga 
ega 
bo„lmagan 
uchastkalarida 
vodrod 
bog„lanishlarda ishtirok etmagan gidroksil guruhlar suv bilan ta‟sirlashadi va 
o„zining gidrofilligini nomoyon etadi. Suvli eritmalarda yaxshi bo„kadi, havodagi 
namlikni sorblaydi, suvli muhitlarda kuchli reaksion qobiliyatga ega.
Alohida 
makromalekulalar 
bir-birlari 
bilan 
mikrofibrillarning 
makromolekulyar tortishi kuchi ta‟sirida birlashadi, mikrofibrillar esa o„z 
navbatida fibrillarning shunday kuchlari ta‟sirida birlashadi. Fibrillardan tolalar 
tashkil topadi (6-rasm). Mikrofibril va fibrillarning uzunligi ko„ndalang kesimidan 
bir necha marta katta qiymatga ega. 
8-rasm. Tola tuzilishinig sxemasi.
 
1-tola.
2-fibrillyar. 
3-mikrofibrillyar.
4- makromolekula 
Ko„pchiliktabiiyvasintetikpolimerlarmikrofibrillariningdiametritahminan 10 
nm, 
uzunligi, 
masalan, 
sellyulozalitolalaruchun 
1000 
nm, 
mikrofibrillardagimakromolekulalarorasidagimasofa 

nmdankam, 
mikrofibrilvafibrillarorasidagimasofabirqadarkattaroqqiymatgaega. Polimerlarning 
fibrillyar tuzilishi havo, namlik va qo„shimchalar bilan to„lgan mikrog„avaklarni 
hosil bo„lishiga olib keladi. Makromolekulalar mikrofibrillarda bir xil 
joylashmaydi, ular orasida tartibli joylashgan kristall va bir qadar tartibsiz 
joylashgan amorf uchastkalar bor. 


20 
Mikrofibrillardagi submikroskopik g„ovaklar o„lchami 3-5 nm, fibrillar 
orasidagi g„ovaklar o„lchami 10-15 nm ga teng. Shu bilan bir qatorda yirik 
g„ovaklar, bo„shliqlar va 1-2 mkm (1mkm =10
–6
m) o„lchamdagi darzlar (treshina) 
ham bo„ladi, bular tola tuzilishining morfologik xususiyatiga taaluqlidir.
Molekulalararo kuchlar bu – vodorod bog„lar va Van-der Vaals kuchlari 
bo„lishi mumkin. Tolada gidrofil harakterdagi 

Download 2,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish