Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

oksitsellyuloza
hosil bo„lishini ta‟minlovchi faktor hisoblanadi. 
Ishqorni konsentrlangan eritmalari sellyulozaga ta‟sir ettirilganda yangi birikma - 
ishqoriy sellyuloza
hosil bo„ladi. Hozirgi kungacha NaOH qanday qilib 
sellyulozaga birikib qolishi tushuntirilmagan. Ba‟zi olimlar bunda alkogolyatlar 
hosil bo„ladi deb tushuntiradilar: 
[C
6
H
7
O
2
(OH)
3
]
n
+nNaOH

[C
6
H
7
O
2
(OH)
2
·ONa]
n
+nH
2
O 
Boshqalari esa quyidagi sxema bo„yicha molekulyar birikma hosil bo„ladi 
deb hisoblaydilar: 
[C
6
H
7
O
2
(OH)
3
]
n
+nNaOH

[C
6
H
7
O
2
(OH)
2
ON·NaON]
n 
Sellyuloza elementar zvenosi gidroksil guruhlarining ishqorlarga nisbatan 
turli reaksion qobiliyatga ega ekanligi inobatga olinsa, sellyulozaning ishqor bilan 
o„zaro ta‟sirlashuvida ham alkogolyatlar, ham molekulyar birikmalar hosil bo„ladi 
deb tahmin qilish mumkin. 
Ishqoriy sellyuloza turg„un bo„lmagan birikmadir: suv ta‟sirida ishqoriy 
sellyuloza oson gidrolizlanib sellyuloza va ishqorga ajraladi. Hosil bo„lgan 
sellyuloza o„zining fizik-kimyoviy xossasi va strukturasi bo„yicha dastlabki 
sellyulozadan (
sellyuloza I
) farq qiladi. Shuning uchun u 
gidratsellyuloza
(
sellyuloza II
) deb ataladi. Gidrat sellyuloza tabiiy dastlabki sellyulozaga nisbatan 
ko„proq gigroskopik xususiyatga, yuqori bo„kish xossasiga, intensiv bo„yalishga 
ega va u gidrolizga uchragan. Konsentrlangan ishqorlar ta‟sirida gidratsellyuloza 

---

36 
eriydi. Sellyuloza II da sellyuloza makromolekulasidagi glyukozid qoldiqlari bir-
biriga nisbatan 90
0 
da joylashgan, shu bilan strukturaning g„ovakligi ta‟minlanadi. 
Tabiiy yoki gidratsellyulozaga suyuq ammiak bilan ishlov berish bo„ktirish, 
so„ngra ammiak bug„larini chiqarib yuborish orqali Sellyuloza III hosil qilinadi.
Sellyuloza II ning polimer zanjiri Sellyuloza III zanjiriga antiparallel holatda 
joylashgan Sellyuloza I, II, III ga glitsirin bilan 280
0 
S haroratda 1-2 soat davomida 
ishlov berish, so„ngra glitsirinni qaynagan suv yordamida siqib chiqarish orqali 
Sellyuloza IV olinadi. 
Oksidlovchi va qaytaruvchilar ta’siri. 
Qaytaruvchilar sellyulozaga destruktiv 
ta‟sir etmaydi va sellyuloza xossasini o„zgartirmaydi. Oksidlovchilar sellyulozani 
oson