Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi

oksitsellyulozaga
aylantiradi. Sellyulozani oksidlanishida hosil bo„lgan turli 
mahsulotlar aralashmasiga oksitsellyuloza deyiladi. Oksidlovchilar oldin sellyuloza 
tolasini yuzasida joylashgan funksional guruhlarga ta‟sir etadi, so„ng asta sekin 
tola ichiga kirib boradi. Oksidlovchilarni ataylab tanlash orqali molekuladagi 
alohida olingan funksional guruhni, uni reaksion qobiliyatiga asoslangan holda, 
oksidlash mumkin (oksidlovchilar sifatida azot (II) oksid NO
2
, yod kislota – HJO
4
, 
natriy xlorit-NaClO
2
lardan foydalanish mumkin).

---

37 
Ko„p hollarda sellyulozaga oksidlovchilar ta‟sir ettirilganda birlamchi va 
ikkilamchi gidroksidlarni barobar oksidlanib turli nisbatda aldegid, keton va 
karboksil gurhlarni hosil bo„lishi kuzatiladi. Bu guruhlarni hosil bo„lish nisbati 
jarayonni olib borish sharoitiga, jumladan rN muhitga, harorat va okislovchi turi, 
hamda konsentratsiyasiga bog„liq bo„ladi. Aldegid guruhlarning mavjudligi yod va 
mis soni bilan aniqlanadi. Karboksil guruh ishqoriy titrlash yoki oksitsellyulozaga 
suyultirilgan NaCl ta‟sir ettirilganda ajralib chiqayotgan SO
2
miqdori orqali 
aniqlanadi. Oksitsellyuloza dastlabki sellyulozaga nisbatan past mexanik 
pishiqlikka, mis - ammiakli eritmalari kichik qovushqoqlikka, yuqori qaytarilish 
qobiliyatiga ishqorlarda eruvchanlikka ega. 
Oksitsellyulozaning sifatiy aniqlash uchun metilen havo rangdan 
foydalaniladi. 
Metilen 
havo 
rang 
oksitsellyulozani 
intensiv 
bo„yaydi. 
Oksidlovchilar ichida natriy xlorit sellyulozani tanlab oksidlaydi. Natriy xlorit 
faqat oxirigi aldegid guruhlarni oksidlaydi. 
Sellyulozaga tuzlar ta’siri.
Gidroliz natijasida kuchli kislota hisoblanadigan 
tuz eritmalari (ZnCl
2
, AlCl
3
) va kuchli kislotalarning nordon tuzlari sellyulozaga 
kislota kabi ta‟sir etib, sellyulozani gidrolizlaydi, yuqori konsentratsiyalilari 
eritadi. Ko„pgina o„rta tuzlar eritmalari gidrolizlanmaydi, hamda gidrolizlanganda 
ishqor hosil qiladagan tuzlar sellyulozaga ta‟sir etmaydi. Lekin ba‟zi ishqoriy va 
ishqoriy metall tuzlarining konsentrlangan eritmalari sellyulozani bo„ktirishi va 
xatto eritishi mumkin (LiJ, NaCNS). 
Yorug‘lik va atmosfera sharoitlari ta’siri
. Sellyulozaga bir vaqtda yorug„lik, 
namlik va havo kislorodini ta‟sir etishi uni 
fotodestruksiyaga 
uchrashiga oldib 
keladi. Bu jarayon 
fotoliz, fotooksidlanish va fotogidroliz
natijasida vujudga keladi.