Katalitik modifikasiyalash

Takrorlash uchun savollar 
1.
Yangi avlod katalizatorlariga tarif bering? 
2.
Katalizatorlar qanday regenerasiya qilinadi? 
3.
Katalizatorni yog’sizlantirish usullari? 
Tayanch so’z va iboralar
: katalizator, regenerasiya, yog’sizlantirish, cho’ktirish, 
aktivlashtirish, stearin 
 

---

243 
19§. Vodorod ishlab chiqarish usullari 
Vodorod ishlab chiqarishni bir qancha usullari ma’lum. Shulardan 
gidrolizlarda quyidagilar ishlatiladi. 
1.temir-bug’ usuli (kontaktli) 
2.tabiiy gaz konversiyalash usuli 
3.elektrolitik usul. 
1.Temir-bug’ usuli: Bu usul temirni suv bug’i bilan kosidlanish reaksiyasiga 
asoslangan 
3Fe + 4H
2
O Fe
3
O
4
+ 4H
2
Hosil bo’lgan temir oksidi suv gazi bilan temir metalligacha qaytariladi. 
Fe
3
O
4
+ 2(H
2 
+SO) 3Fe 2H
2
O + 2SO
2
Temir metalli suv bug’i bilan yana oksidlanadi va x.k.Suv gazini olish bug’ni 
1000
0
C da ko’mir bilan birikishiga asoslangan: 
C + H
2
O == CO + H
2
Bu usul 1903 yilda sanoat ishlab chiqarish usuliga aylangan. Bu usul 
kamquvvati, qiyin usul hisoblanadi, Shuning uchun hozirgi vaqtda sanoatda 
ishlatilmaydi. 
2.Tabiiy gaz konversiyasi bilan vodorod ishlab/chiqarish: tabiiy gaz 
tarkibida 96% metan bor. Metan konversiyasi 2 bosqichda davom etadi. 1-bosqichda 
metan CO va H
2
da konversiyalanadi. 
CH
4
+ H
2
O CO + 3H
2 
2-bosqichda esa CO qaytarilgan suv hisobiga CO
2
gacha oksidlanadi 
CO + H
2
O CO
2
+ H
2
Konversiya qilingan oldin tabiy gaz mis yoki rux oksidi joylashtirilgan 
reaktor orqali 300-400 
0
C temperaturada o’tkazilib oltingugurt sulfididan tozalanadi. 
H
2
S + ZnO ZnS + H
2
O 
Tozalangan gaz 700-850 
0
C temperatura, 0,2 Mpa bosim, 1:3 nisbatda suv 
bug’ bilan aralashtiriladi. A1 oksididagi cho’ktirilgan stas. Ni katalizatorida CO va 
H
2
konversiyalanadi. (konversiyaning 1-bosqichi Konversiyalangan gaz 400-450 
0
C 
temperaturada, 1:1 nisbatda suv bug’i bilan aralashtirib, stas. Promot.temir 

---

244 
katalizatorli reaktor orqali o’tkaziladi (konversiyaning 2-bosqichi). Xuddi 
shuningdek 150-250
0
C temperaturada Si katalizatori ishlatiladi. 
Olingan gaz namlik va CO
2
va CO kabi aralashmalardan, monoetanolamin 
eritmasi bilan tozalanadi. Tozaligi gazda 97.5-98.5 % H
2
0.6% CH
4
,CO
2 
va CO esa 
2 % bo’lishi kerak. Agar yaxshi tozalansa 99.8 % H
2 
bo’lishi mumkin. 
Usul yutug’i: vodorodning tannarxi pastligidir. 
3.Elektrolizli suv bilan vodorodni ishlab chiqarish : suv eritmani elektrolitga 
tushirilgan 2 ta elektrod (katod, anod) elektrolitik yacheykani vujudga keltiradi. 
Bunda elektrodlarda elektroqimyoviy reaksiya yuz beradi. Elektroliz vaqtida 
quyidagi reaksiyalar yuz beradi. 
Katodda H
2
va gidrooksid ionlari hosil bo’lishi bilan suv qaytariladi. 
4H
2
O +4ye = 2H
2
+ 4OH 
anodda suv va O
2
gna gidrooksid – ionlarining oksidini:
4OH – 4ye – 2H
2
O + O
2 
Yig’indi tenglamasi 2H
2
O = 2H
2
+ O
2
bo’ladi. 
Natijada H
2
ning 1ta xajmiga ko’shimcha mahsulot sifatida 0,5 xajmda O
2
hosil bo’ladi. Bu jarayonning mexanizmi shundan iboratki, suvda gidrooksid va N
2
ionlari anod va katodga o’tadi, ularda esa H
2
va O
2
molekulalarini hosil bo’lib, ionlar 
razryadi yuz beradi. Toza suvning dissosiasiyasi va uning elektro’tkazuvchanligi 
kichkina, shuning uchun elektrolit eritmasi qo’llaniladi. (KOH, NaOH). 
Suv elektrolizi elektrolizerlarda olib boriladi. 
U elektrolit uchun vanna va unga tushirilgan elektrodlardan iborat. 
Suvni nazariy parchalash uchun elektrolit yacheykaga 1.23 v berish kifoya, 
amalda esa suvni parchalanishning quvvati 2-2,5 vni tashqil qiladi, unda quvvatning 
bir qismi elektroenergiyani sarfini kompensasiyalash, yacheykadagi elektrolitning 
ichki qarshiligini yengish uchun, katod va anoddagi quvvati oshirish uchun ketadi. 

---

245 
Gidrozavodlarda FV-250 va FV –500 
tipdagi elektrolizerlar ishlatiladi. Ularning 
N
2
ishlab chiqarish quvvati soatiga 250-
500 m
3
. Bu elektrolizerlar filtrpresslidir, 
ularda silliq diafragmani va elektrolidli 
yacheykalar ishlatiladi. Elektrolezer FV-
250 va FV-500 konstruksiya jihatidan bir 
xil. 1 m
3
H
2
olish uchun 6-6.5 kVt s 
elektroenergiya va 0,9-1 l distillyat sarf 
bo’ladi.