V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

SHamcha shakllari 
a – rektal; 
b – vaginal (1-sharchalar; 2-ovulalar; 3-pessariylar); 
v – tayoqchalar. 
Rektal 
shamchalarning diametri 1,5 sm gacha bo„lib, shakli konus, silindr, 
torpedo yoki sigaretsimon, bitta shamchaning o„rtacha og„irligi 1,1 g dan 4 g gacha 
bo„lishi mumkin. Uzunligi esa 2,5 sm dan 4 sm gacha, shuningdek bolalar uchun 
mo„ljallangan shamchalarning o„rtacha og„iriligi 0,5-1,5 g oralig„ida bo„ladi.
Vaginal
shamchalar sferik (globuli), tuxumsimon (ovula) va tilsimon 
(pessaria) bo„lib, bitta vaginal shamchalarning o„rtacha og„irligi 1,5-6 g oralig„ida 
bo„ladi. 
Tayoqchalar
o„tkir uchli, silindrsimon shaklli bo„lib, uning diametri 2-5 
mm, uzunligi esa 10 sm gacha bo„lishi mumkin. 
SHamchalar fizik-kimyoviy tuzilishi jihatidan dispers tizimli bo„lib, disper 
muhit (asos) va dispers faza (dori moddasi) dan iborat. Dori moddasining fizik-
kimyoviy xususiyatlariga ko„ra shamchalar har xil dispers tizimlarni hosil qilishi 
mumkin.
Agar dori moddasi asosda erisa gomogen tizimli, agar erimasa geterogen 
tizimli (emulsion yoki suspenzion) shamchalar hosil bo„ladi.
SHamchalarni tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalar 
(shamcha asoslari) 
SHamchalarni korxona sharoitida ishlab chiqarish texnologiyasida asoslarga 
quyidagi talablar qo„yiladi: 
-
xona haroratida etarli qattiqlikka ega bo„lishi; 
-
erish va suyuqlanish haroratini tana haroratiga yaqin bo„lishi; 
-
to„g„ri ichak shilliq qavatini qitiqlamasligi, shuningdek boshqa noqulay 
holatlarni keltirib chiqarmasligi, umuman inson organizmi uchun fiziologik 
indefferent bo„lishi; 

---

140 
-
dori moddasining dori shakli tarkibidan ajralib chiqishiga va terapevtik 
samaradorligiga to„sqinlik qilmasligi; 
-
dori moddasi bilan shamcha massasi tarkibida to„g„ri munosabatda bo„la 
olishi lozim. 
Texnologik jarayon uchun asoslar quyidagi afzalliklarga ega bo„lishi kerak: 
-
shamchalarni ishlab chiqarish va saqlash jarayonida kimyoviy va fizik 
turg„unlikka ega bo„lishi; 
-
biz xoxlagan shaklga oson kira olishi, saqlash va qo„llash jarayonida 
etarlicha qattiqlikni ta‟minlay olishi; 
-
kerakli miqdordagi eritmalarni etarlicha emulgirlay olishi; 
-
etarlicha plastik, qovushqoqlik, deformatsiya vaqti va struktura-mexanik 
xossasiga ega bo„lishi lozim.