Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

27- §. Xiva xonligi tarixi bo‘yicha manbalar
Arxiv hujjatlari 
Mana siz Xiva xonligining XVI — XIX asr
birinchi yarmi tarixi bilan tanishib bo‘l- 
dingiz. Xo‘sh, siz bilib olgan tarixiy m a’lumotlar qayerlardan 
olingan?
Ular birinchi navbatda, tarixiy hujjatlami oTganish natijasida 
UVplangan. Arxiv hujjatlari bugungi avlodni o4mish tarixi bilan

---

tanishtirishda beqiyos ahamiyatga ega. Olimlar u manbalam i 
o‘rganadilar, sharhlaydilar va shu orqali o ‘tmish tarixini tiklaydilar.
Xiva xonlari arxivi hujjatlari Rossiya xonlikni bosib olgach, 
1873-yilda Peterburgga olib ketilgan. Keyinchalik ular olimlar 
tomonidan topilib o‘rganilgan va sharhlangan.
Arxiv hujjatlari Xiva xonligining davlat tuzumi, soliq va
majburiyatlar, pul muomalasi, davlatning m a’muriy-hududiy
bo‘linishi, aholining xo‘jalik mashg‘uloti, savdo-sotiq ishlari kabi
masalalar haqida qimmatli m a’lumotlar beradi.
, , , 
. 
XVII asrda yashagan Hasanbek Rum-
Mahamy tanxchilarnmg 
, 
^
 
, , 
. « 
• VX/I
Xiva xonligi tarixi 
lum n§ ”En§ § ° zal tan x asan XVI asr"
to‘g‘risidagi asarlari 
ning birinchi yarmidagi Xiva tarixiga
bag‘ishlangan.
Xiva xoni, tarixchi olim Abulg‘oziy Bahodirxonning (1603— 
1664) „Shajarayi turk“ asari ayniqsa katta ahamiyatga ega asardir. 
Asarda juda katta tarixiy faktlar UVplangan. Asar turkiy qabilalar 
shajarasi haqida qimmatli m a’lumotlar beradi. U kitobxonni Xiva 
va xivaliklar, shuningdek, Abulg‘oziyning ham o ‘zaro urushlar 
oqibatida parchalanib ketgan davlatni birlashtirish yoMida olib 
borgan shiddatli kurashi bilan ham tanishtiradi. Asaming 1512— 
1663-yillardagi Xiva ijtimoiy-siyosiy tarixiga, Xiva —Buxoro 
m unosabatlariga bag‘ishlangan IX bobi tarix fani uchun katta 
ahamiyatga ega.
Mahalliy mualliflar orasida Munis va Ogahiylaming tarixiy 
asarlari ham tarix uchun muhim manba hisoblanadi. Munisning 
„Firdavs ul-iqbol“ deb ataluvchi tarixiy asari Eltuzarxonning 1806- 
yilda bergan topshirig‘i bilan yozilgan. Asar Xivaning XVI asrdan 
1812-yilgacha bo‘lgan tarixini qamrab olgan.
Munis vafot etgach, xonlik tarixini yozish ishini Ogahiy davom 
ettirgan. U bitgan tarixiy asar „Shohidi iqbol“ deb atalib, o‘zida 
1872-yilgacha bo‘lgan tarixni aks ettiradi.
Xudoyberdi Avaz Muhammadning 1831—1832-yillarda yozil­
gan „Dili g‘aroyib“ asari ham Xiva xonligi, uning shaharlari haqida 
muhim m a’lumotlar beradi.
Xiva xonligining 1872—1911-yillardagi tarixini Xiva xoni Asfan- 
diyorxonning topshirig‘i bilan 1912-yilda Yusufbek Bayoniy yarat- 
gan.

---