3- mavzu. Hujayraning kimyoviy tarkibi. Anorganik moddalar. Reja: Sitoplazmaning kimyoviy tarkibi

Organik kislotalar.
Ularga atsetit, olma, uzum, oksalat va limon kislotalarini misol 
qilish mumkin. Organik kislotalar o'simliklarda moddalar almashinuvida, xususan 
nafas olishda muhim rol o'ynaydi. Ularning hujayra shirasida ko'proq to'planishi 
nordon ta'mni beradi. 
Oshlovchi moddalar.
Murakkab birikmalar bo'lib, asosan oqsillar bilan bog'langan 
bo'ladi. Oshlovchi moddalar fermentativ parchalanganda qand moddalari hosil 
bo'ladi. Oshlovchi moddalar asosan mikroblardan himoya vazifasini bajaradi 
shuningdek, nafas olish jarayonidagi oksidlanish reaksiyalarida ishtirok etadi. 
Pigmentlar.
Hujayra shirasida ko'pincha erigan holda bo'yovchi moddalar pigmentlar 
uchraydi. Bulardan anchagina keng tarqalgani antosian hisoblanadi. Antosian 
kislotali muhitda qizil rangda bo'lsa, ishqoriy muhitda ko'k rangda bo'ladi. 
O'simliklarning gullash davrida gullarning o'z rangini o'zgartirishi antotsian 
moddasining miqdoriga bog'liq. 
Alkaloidlar.
Ular azot tutuvchi zaharli moddalarga kiradi. Alkaloidlarga moddalar 
almashinuvining mahsulotlari deb qaraladi. Bularga morfin, atropin, gossipol va 
boshqalar kiradi. 
Fitonsidlar. 
O'simliklarda hosil bo'luvchi organik moddalar bo'lib bakteritsidlik 
xususiyatiga 
ega. 
Fitonsidlar-tabiiy 
antibiotiklardir. 
O'simliklarni 
mikroorganizmlardan, hasharotlardan, zamburug' va sodda hayvonlardan himoya 
qiladi. Kimyoviy tabiatiga ko'ra fitonsidlar efir moylari, organik kislotalar, 
aminokislota va alkaloidlar bo'lishi mumkin. Ular suyuq va gazsimon bo'ladi. 
Piyozdan allitsin antibiotigi ajratib olingan, suvda yomon eriydi. Fitonsidlar odam va 
hayvonlarda 
kasallik 
tarqatuvchi 
patogenlarga 
ham 
ta'sir 
etadi. 
Fitoaleksinlar.
Ular patogen makroorganizmlar ta'sirida hosil bo'luvchi, mikroblar 
faoliyatini to'xtatuvchi kichik molekulali moddalardir. Fitoaleksanlar kimyoviy 

---

jihatdan izoflavonoid, seskviterpenlar polipeptidlar hosilalari hisoblanadi. Shu 
vaqtgacha 20-ga yaqin fitoaleksanlar o'rganilgan. 
Kristallar.
O'simlik barglarida hosil bo'ladi, bularga kalsiy oksalat, kalsiy karbonat 
va boshqalar kiradi va ular vakuolalarda uchraydi. Asosiy vazifasi o'simliklardagi 
ortiqcha kalsiyni neytrallashdan iborat. Chunki, ortiqcha kalsiy ionlari ta'sirida 
sitoplazma qovushqoqligi ortib zichlashadi va moddalar almashinuvi pasayadi