|
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
Binobarin, ertaklarning g‘oyasini ochish, tarbiyaviy ahamiyatini anglab yetishda ertaklar poeti-
kasi va badiiy matnning emotsional xususiyatlarini o‘rgatish muhim ahamiyat kasb etadi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich ta’limda folklor materaillari, xususan, ertaklar badiiyatini
o‘quvchilarga o‘rgatish ta’lim samaradorligini oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.
Adabiyotlar ro‘yxati:
1. Umumiy o‘rta ta’limning ona tili fanidan davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. –Toshke-
nt, 2017. – 69 b.
2. Иззат Султон. Адабиёт назарияси. –Т.: Ўқитувчи, 1986. - Б. 207.
3. Nе’matоv H., G‘ulоmоv A., Ziyodоva T. O‘quvchilarning so‘z bоyligini оshirish. - Tоsh-
kеnt, 1997.
4. Тўхлиев Б. Махсус фанларни ўқитиш методикаси. –Т.: ТДПУ нашриёти. - Б. 51.
5. Ўринбоев Б. Ҳозирги ўзбек сўзлашув нутқи. –Самарқанд: Университет, 2006. - Б. 96.
54
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
PEDAGOGIK FIKRLAR VA G‘OYALAR RIVOJINING TARIXI HAMDA TA’LIM-
TARBIYANING ZAMONAVIY KONSEPSIYASI.
Nuraliyeva Shirmonoy Ibragimovna
Quvasoy pedagogika kolleji pedagogika o’qituvchisi
Annotatsiya.
Tarixga nazar tashlar ekanmiz, pedagogik g‘oyalar eramizdan oldingi VI asrda
shakllanganligi haqida maiumotlar mavjud. Zero, tabiatning oliy mahsuli inson paydo bo’lishi
tabiatning hodisalari, jarayonlarini o‘rganshi, ulardan yashash uchun oqilona foydalanish asosida
insonlar sekin-asta madaniylashuvi, ijtimoiylashuvi asosida pedagogik g‘oyalar shakllana va
rivojlana boshlagan.
Kalit so’zlar.
Qur’oni Karim, metodologik asoslari, tavba, zuhd, tavakkul, qanoat, uzlat,
tavajju, sabr, Islom ta’limoti, Daos, Xitoy, Antik pedagogika, ta’lim-tarbiya konsepsiyalari,
ma’naviy-axloqiy sifatlar.
Antik davrlarda taiim-tarbiya yoshlarga ota-onalarning yashash uchun tabiat ne’matlaridan
foydalanish, uy-ro‘zg‘or yuritish, o‘zaro va tabiatga munosabat axloqi, odobi sifatida shakllana
boshalagan bo’lsa, bilimlar hajmi kengaya boshlagach, maxsus tarbiyachilarga ehtiyoj
tug‘ila boshlagan. Ma’lum qabila, elat, millat miqyosidagi ta’lim-tarbiya qoidalari majmuasi
konsepsiyalar alohida kishilar (ya’ni kohinlar yoki oqsoqollar) tomonidan takomillashtirilgan.
Shuning uchun ta’lim-tarbiya konsepsiyalari ko‘p hollarda ma’lum bir shaxs (muallif)ning nomi
bilan bog’lanmaydi. Antik pedagogikada tabiatga, atrof-muhitga o‘zaro insoniy munosabatlar
majmuasi bo’lgan donishmandlik pedagogikasi shakllangan. Donishmandlik pedagogikasida
yoshlarda donishmandlik, mehnatsevarlik, ma’naviy-axloqiy sifatlar bilan uyg‘un rivojlanishi
g‘oyasi ilgari surilgan. Bu pedagogik g‘oyalarning shakllanishi va rivojlanishida zardushtiylik
ta’limoti, uning muqaddas kitobi «Avesto» (er.av.VII asr) da va qadimgi Xitoyning Daos maktabi
(er. av. III asr) namoyandalari pedagogik tajribalarida aks etgan edi. Eramizdan avvalgi II
asrlarga kelib qadimgi Sharq va Hindiston pedagogikasida insonning ma’naviy-axloqiy sifatlari
va amaliy kasbiy faolligi bilan bog’liq sog’lom e’tiqod, mehnatsevarlik, sofdillik, saxiylik,
insoniylik kabi shaxsning barkamollik g‘oyalari ilgari surildi. Islom ta’limoti, Qur’oni Karim
va Hadislarda, shuningdek, tasavvuf ilmida ilgari surilgan zohiriy va botiniy ilmlarning mazmun-
mohiyatini, insonning ma’naviy barkamollik sifatlarini to‘g‘ri anglash ta’lim-tarbiyaning
metodologik asoslarini to‘g‘ri tanlashga yordam beradi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, antik
falsafa (pedagogika)da ham Demokrit, Platon, Aristotel (Arastu)asarlarida ham zohiriy va botiniy
ilmlar uyg‘unlikda insonparvarlik g‘oyalari ilgari surilgan edi. Al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy,
Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Umar Hayyom, Ahmad al-Farg‘oniy asarlarida ilmiy bilish va
fan uzviyligi, shuningdek, ta’limda amaliy faoliyat ustuvorligi g‘oyalari ilgari surildi. XIII -
XIV asarlarda Shayx Najmiddin Kubroning Kubroviya ta’limotiga asos bo‘lgan o‘nta bosqichlar
(tavba, zuhd, tavakkul, qanoat, uzlat, tavajju, sabr, murokaba, zikr, rizo)ni, ustozlar tanlagan
yo’lning shogirdlar va kamolotidagi dunyoviy ilmlarni bir-biriga uyg‘un bog’lashga bo’lgan
urinish Hazrati Abduholiq Gijduvoniy zikri Xufiya, ya’ni Alloh taolo tomonidan ato qilingan
ilm egallash qoidasi va tartibini amaliy tushuntirib bersa, uning sadoqatli shogirdi Bahouddin
Naqshbandiy tariqatlarida mehnatsevarlik, o‘z qo’l kuchi bilan halol luqma topmoq ko‘ngil esa
Alloh taolo yodi bilan bo’lmoqqa asoslangan: «Dil ba yoru dast ba kor!», ya’ni «Ko‘ngil yor
(Alloh) yodi bilan, qo‘l esa ish biian band bo’lsin», degan g‘oya butun musulmon olamiga
mashhurdir. Mirzo Ulug‘bek ta’lim nazariyasida tadqiqot, kuzatish, umumlashtirish g‘oyasini
ishlab chiqdi, bu g‘oyani amalda tatbiq qilib maktab va madrasalar, rasadxona va kutubxonalar
ochdi va dasrliklar yozdi. Umuman olganda, XV-XVI asrlarda Amir Temur, Alisher Navoiy,
Abdurazzoq Samarqandiy, Abdurahmon Jomiy, Jaloliddin Davoniy, Husayn Voiz Koshifiy,
Zahiriddin Muhammad Bobur kabi mutafakkirlar ma’rifiy va insonparvarlik g‘oyalarini ilgari
surishdi. XVII-XVIII asrlarda Abulg‘oziy, Nodira, Munis Xorazmiy, Ogahiy, Uvaysiy, Berdaq,
So‘fi Olloyor asarlarida inson aqlini yuksakka ko‘tardi va uning qobiliyatiga ishongan holda
ma’rifiy-pedagogik g‘oyalar o‘z aksini topgan. XIX-XX asrlarda Dilshod otin, Anvar otin,
Ahmad Donish, Furqat, Avaz O‘tar o‘gii, Mahmudxo‘ja Behbudiy, Hamza, Abdulla Avloniy va
boshqalar «usuli jadid» ya’ni «yangi usul» maktablarida ta’lim-tarbiya jarayonida aqliy, jismoniy,
estetik, axloqiy va mehnat tarbiyasini uyg‘unlikda amalga oshirish g‘oyasini ilgari surishdi.
55
Do'stlaringiz bilan baham: |
