Bank ishi va investitsiyalar

 
2.2 Kredit pullar va ularning turlari 
Ishlab chiqarish va tovar aylanmasining rivojlanishi, metall pullarning 
yetishmasligi kredit munosabatlarining rivojlanishiga olib keladi. Tovar va to‘lov 
aylanmasining ehtiyojini qoplash maqsadida muomalaga oltin, kumush tangalar 
bilan bir qatorda kredit vositalari: chek, veksel, banknotalar chiqarilgan. 
Kredit pullar deb kredit munosabatlar asosida yuzaga keluvchi, to‘lov 
vositasini bajaruvchi qiymat belgilariga aytiladi.
Kredit pullar o‘zining mustaqil qiymatiga ega emas, chunki ularni yaratish 
uchun abstrakt zaruriy mehnat sarflanmaydi. Kredit pullar qog‘oz pullardan farq 
qilib, ular bir vaqtning o‘zida qiymatni ifodalaydi va u kredit hujjat bo‘lib, kreditor 
va qarz oluvchi o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatni aks ettiradi. Kredit pullarning 
asosiy turlaridan biri vekseldir.
Kredit pullari evolyutsiyasi: veksel, banknota, elektron pullar, kredit 
kartochkalari. 

---

18 
Veksel
- qarzdorning yozma majburiyati (oddiy veksel) yoki kreditorning 
qarzdorga vekselda yozilgan summani muayyan muddatdan keyin to‘lash 
to‘g‘risidagi buyrug‘i (o‘tkazma veksel – tratta). Oddiy va o‘tkazma veksellar – 
bular tijorat vekseli, ya’ni savdo bitimi asosida vujudga keladigan qarz 
majburiyatining turlaridir. Shuningdek, 
moliyaviy veksellar,
ya’ni muayyan 
summadagi pullarni qarzga berishda kelib chiqadigan qarz majburiyatlari ham 
amal qiladi. 
G‘azna veksellari
ularning bir turidir. Bunday veksel hukumatning 
qisqa muddatli qog‘ozi bo‘lib, uning amal qilish muddati bir yildan oshmaydi 
(odatda 3-6 oy bo‘ladi). Bu yerda davlat qarzdor rolini bajaradi. 
Do‘stona veksellar
– pulsiz, real tijorat bitimi bilan bog‘liq bo‘lmagan, kontragentlar tomonidan 
bunday veksellarni banklarda hisobga olish yo‘li bilan pullarni olish maqsadida 
bir-biriga yozib beradigan veksellardir.
Vekselning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardir: 
a) abstraktlik (vekselda bitimning aniq turi ko‘rsatilmagan); 
b) 
munozarasizlik 
(notariusning 
norozilik 
haqidagi 
dalolatnomani 
tuzganidan keyin to majburlovchi choralarni qo‘llashgacha qarzning majburiy 
ravishda to‘lanishi); 
v) aylanishlik (vekselning to‘lov vositasi sifatida uning orqa tomonida berish 
haqidagi yozuvni yozib (jiro yoki indossament) boshqa shaxslarga berilishi. Bu 
veksel majburiyatlarining o‘zaro hisobga olinish imkoniyatini yaratadi).