M u ndarij a

uzunligi 16700 
e
ni
5100
b
alandligi 
2570 
oђirligi, kg
9170 

---

Trier UTO-6 
Ish unumdorligi, t/s 6 
Disklar soni 16 
SHu jumladan: 
ishchi
13 
nazoratchi
3 
Diskdagi yacheykalarning œlchami, mm 8x8x4 
Ќavo sarfi, m
3
/min 8 
Elektrodvigatel šuvvati, KVt 2,2 
Gabarit œlchamlari, mm: 
uzunligi 2000 
e
ni
1000
b
alandligi 
1100 
oђirligi, kg
800 
Transportyor TSG-500 
Baraban diametri, mm; prokladkalar soni 
400 uch 12 
500 uch 17 
500 tœrt 22 
Kesim yuzasi, ya`ni transportyor 
oxirgi barabani bœyicha, mm: 
400 uch 230 
500 uch 280 
500 tœrt 360 
 

---

Separatorlar
 
A1-
BIS-100 
A1-
BLS-100 
Ish unumdorligi 
100 
100 
Kuzov va elakning silkinishi, ob/min 
360 
325 
Setkali kuzovning radiusi, mm 
9 
9 
Aspiratsiya 
uchun 
ќavo 
normasi, 
m
3
/min 
142 
100 
Šuvvati, KVt: 
elektrodvigatel uzatmasi 
elektrodvigatel vibratori 
yoritgich
1,10 
0,24 
0,04 
1,10 
0,24 
0,04 
Gabarit œlchamlari, mm: 
uzunligi 
eni 
balandligi 
oђirligi, kg
2550 
2525 
1510 
1650 
1950 
2525 
1510 
1450 
Noriya NTSG-175 
Ish unumdorligi, t/s 175 
(γ=750 kg/m
3
) m/s 
Eng yušoriga kœtarishi, metr 60 
Lentaning kengligi, mm 450 
Orališ trubaning masofasi, mm 597x377 
Elektrodvigatel šuvvati (KVt)
noriyaning balandligi, m: 
30 40 
60 58 
Reduktor RM-650

---

Transportyor TS-100 
Ish unumdorligi (t/s) don massasi 
bœyicha (γ=0,75 t/m
3
) 100 
Lentaning tezligi, m/s 2,8-3,5
Sarf bœlish šuvvati (kvt) 1m gor. uchas. 
transportyorning uzunligi oršali, mm
<25 0,058 
25…50 0,055 
51…75 0,053 
75> 0,052 
1 m balandlik uchun yušori šuvvat 
aylanish vali, KVt 0,400 
 
 
 
 
Skalperator A1-BZO 
Ish unumdorligi 100 
TSilindrli elakning œlchamlari, mm: 
uzunligi
1078 
diametri
950 
TSilindrsimon elakning aylanishlar 
soni, ob/min 21 
Aspiratsiya uchun ќavo sarfi, m
3
/min 12 
Elektrodvigatel šuvvati, kVt 0,37
Gabarit œlchamlari, mm: 
 
uzunligi 2150 
e
ni
1130
b
alandligi 
1665 
oђirligi, kg
400 
 
 
 
 
 
 
 

---

2.7. Texnik kimyoviy nazorat 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Avtomobil transportida šayta ishlash korxonasiga olib kelingan don massasida 
5 ta nuštadan 2 kg mišdorida namuna olinadi. Bu olingan namuna birinchi navbatda 
šaysi navga xosligi va bir xil nav belgisi uchun šabul šilinadi. Agar bir xil navga xos 
bœlmasa bunday donlar omuxtu-em tsexlarida, omuxta-em ishlab chišarishda 
ishlatiladi. Donni tsexga šabul šilishda namunalar olinadi, buni šuyidagilar, ya`ni 
analizchi, laborant, tsex boshliђi, mexanik, texnologlar bajaradilar. 
 
Namunalar,
jixozlar bœyicha 
Bajaruvchi 
shaxslar 
Bunkerdan namlikni œlchash 
Laborant
Transportyorda 
donning 
ošimini 
kuzatish 
(iflosligi) 
Laborant, 
texnolog 
Noriyani 
kœtarish 
va 
ќar 
xil 
mineral 
aralashmalarni chœkishini tekshirish 
Laborant, 
texnolog 
Tarozini yuk kœtarishini tekshirish (namlik) 
Laborant, 
ЛАБОРАТОРИЯ 
унувчанлиги 
ПОМОЛ ПАРТИЯ
 
КУЛ МИŠДОРИ
 
МИКРООРГАН
УН ЧИŠИШ ТŒПЛАМИ
 
ШИШАСИМОНЛИГИ
 
ОРГОНОЛЕПТИК 
КŒРСАТГИЧ
 
НАВ ХУСУСИЯТИ
 
КРАХМАЛ
 

---

mexanik 
Separatorda engil aralashmalarning mišdorini 
kuzatish
Laborant 
Tirerda don uruђidan boshša begona œt uruђlarini 
ќajmi bœyicha ajratish 
Laborant, 
texnolog 
Skalperatorni ish quvvati va siniq cho’plarni 
(borodkalarni) ajratish 
Laborant 
Transportyorlarda donni namligini tekshirish 
Laborant 
Bunkerda donni yuklash va namlikni tekshirish 
Laborant, 
tsex 
boshliђi, 
texnolog 
Donning namligi oxirgi yuklashgacha kuzatib turiladi. Organoleptik 
kœrsatgichlari tekshiriladi. 
Namunalar maxsus šop shchupi, konussimon shchuplar yordamida olinadi.
 
III. Mexnatni muxofaza qilish. 
Donni kayta ishlash lari ishchilari uchun xavfsizlik texnikasi buyicha rioya 
kilinadigan koidalar. Ma`lumki, xar kanday sanoat korxonalariga yangi ishga kiruvchilar 
kaysi tsex yoki bo’limda ishlashidan kat`i nazar, albatta dastlabki kirish instruktaj va ish 
joyi bo’yicha texnik xavfsizlik koidalaridan zarur instruktaj olishlari shart. So’ng 
ishchilar instruktaj olganligi xakida korxonada texnik xavfsizlik bo’yicha tutilgan maxsus 
jurnallarga ko’l ko’yishlari kerak. Bundan tashkari doimiy ishlovchi ishchilar xam xar 
yili yoki ish uchastkalarn o’zgarganda avvalgi bilimidan kat`i nazar tegishli texnik 
xavfsizlik koidalari bo’yicha instruktajlardan o’tkaziladi. 
Umumiy koidalar. Texnika xavfsizligiga rioya kilish uchun donni kayta ishlash 
korxonalari ishchilari quyidagilarni bilishi kerak: xar bir ishchi fakat topshirilgan ishni 
bajarish va uni boshka shaxsga topshirmaslikni, xavfsiz ish usullarini o’zlashtirishni; 
asbob va moslamalardan fakat ular mo’ljallangan maksadlar uchun foydalanishni, 
ko’ngilsiz xodisalarga sabab bo’luvchi nuksonlarni tezda bartaraf etish zarurligini; 
balandlikda ishlashda fakat ishga yarokli narvonlar va saklovchi moslamalardan 
foydalanishni; buzuk texnologik mashina va agregatlar yoki ularda to’suvchi kurilmalar 
bo’lmaganda ishlatmaslikni; ishlab chikarishda shikastlanganda darxol medpuktga 

---

murojat kilish va yuz bergan ko’ngilsiz xodisa xakida smena masteri (brigadiri) yoki 
zavod ma`muriyatiga xabar berishni, ishlab chikarishda shikastlangan kishilarga zarur
meditsina yordami ko’rsatishni; xizmat ko’rsatuvchi uchastkadagi mashina, mexanizm va 
kurilmalarning vazifasi xamda tuzilishini, mashina-uskuna ish rejimlarini uni profilaktik 
karovdan o’tkazish xamda remont kilish grafiklarini bilishni; mexnat va ishlab chikarish 
intazomiga kat`iy rioya kilishni unutmaslik kerak. 
Ish boshlashdan oldingi xavfsizlik choralari. Xar bir ishchi o’z kiyimini tartibga 
keltirishi, ayniksa, xotin-kizlar sochini bosh kiyim ostiga yigishtirib olishlari kerak; 
ishchilarning ish joyi etarli darajada yoritilgan va ortikcha narsalardan xoli bo’lishi 
lozim; texnologik mashinaning buzuk emasligi ko’zdan kechiriladi va ishonch xosil 
kilingandan so’ng ishga tushiriladi; ish vaktida aniklangan kamchiliklarni o’z vaktida 
bartaraf kilish, agar bu ishni o’zi eplolmasa, shu xakda smena masteri (brigadiri) ni 
xabardor kilishi shart; texnologik mashiia yoki agregatni ishga tushirishdan oldin ximoya 
ko’zoynaklari, respiratorlar va boshka ximoya vositalari takib olinadi; meditsina 
ko’rigidan o’tgandan keyin xavfsizlik texnikasi bo’yicha instruktajlardan o’tish, xavfsiz 
ish usullarini o’rganish, texnologik mashina va agregatga xizmat ko’rsatish (idora kilish) 
xukukiga ega bo’lish uchun zaruriy sinov (imtixon, suxbat) dan o’tish kerak; texnologik 
mashina (agregat) larni sozlash xamda boshkarish bo’yicha barcha operatsiyalarni dikkat 
bilan kuzatib borish va puxta bajarish, texnologik ish rejimlarini saklab turish, yonginga 
karshi xavfsizlik koidalariga rioya kilish lozim; texnologik mashina boshkarayotgan 
ishchi xayolni bo’lmasligi va agregatini ish vaktida karovsiz koldirmasligi zarur; tsexdagi 
changsizlantiruvchi so’ruvchi kurilmalarning ishga yarokliligini tekshirish, vazifalari o’z 
vaktida bajarilganda ish davomida sodir bo’ladigan ko’ngilsiz xollarning oldi olingan 
bo’ladi. 
Smenani qabul kilishdagi xavfsizlik choralari. Agregat (texnologik mashina) 
larning umumiy xolati tekshirilib, ularning ishga yarokliligiga ishonch xosil kilinishi; 
so’ruvchi, puflovchi ventilyatorlar xamda xavo truba (pnevmosistema)larining sozligi, 
elektrodvigatel va rotorlar ishlaganda korpus devoriga tegmasligi tekshirilishi; turli 
agregatlarga taallukli kontrol o’lchov asboblari, xavfsizlik avtomatikasi va o’t o’chirish 

---

vositalarining butun komplekslarining mavjudligiga xamda ishga yarokli ekanligiga 
ishonch xosil kilinishi kerak. 
Xavfsiz ish usullari va ishlash vaktidagi xavfsizlik choralari. Mashina 
ishlayotganda to’tsiklar ochilmasligi va olinmasligi; xar bir ish joyi toza tutilishi va 
ortikcha narsalardan xoli bo’lishi; texnologik mashinani ishga tushirishdan oldin 
atrofdagi kishilar tovush signali bilan ogoxlantirilishi; remont kilingan texnologik 
mashina smena masterining ruxsati bilan ishga tushirilishi; elektr toki (yoki kuchlanish) 
bo’lmay kolganda darxol tegishli mashinani to’xtatish va tok paydo bo’lganida mashina 
smena masterining ruxsati bilan ishga tushirilishi kerak. SHuningdek: texnologik 
mashinalarning aylanayotgan ish organlariii ko’l yoki biror narsa (predmet) bilan 
to’xtatish; mashina-agregat ishlayotganda uning tagini tozalash, yurituvchi tasmalarni 
kiydirish, zazor va oraliklarni sozlash kat`iyan man etiladi; tikilib kolishlarini bartaraf 
kilish, buzilishlarini tuzatish, mashina-uskunalarni sozlash va tozalash bilan bog’liq 
barcha ishlar ishchi organlarn to’lik to’xtagandan keyin ulanmasin! Odamlar 
ishlamokdalar! Degan ogoxlantirish plakati osilgach amalga oshiriladi. Balandligi 2 
metrdan yukorida joylashgan agregatlarga doimiy xizmat ko’rsatishda atrofi panjara bilan 
o’ralgan, turish uchun maydonchasi bo’lgan maxsus narvonlardan foydalanish; ogir 
detallarni montaj kilishda ko’tarish-tashish mexanizmlarini ishlatish lozim, bunda yuk 
ostida turish va yukni ko’l bilan yo’l ko’yilgan normalardan: ayollar—15 kg, erkaklar —
50 kg, o’smirlar —10 kg dan ortik yuk ko’tarish; elektr xavfsizligi koidalarini o’rganmay 
turib, elektr asbobdan foydalanishga ruxsat berilmaydi; elektr asbobni ko’zdan 
kechirishda va remont kilishda uni tarmokdan uzib ko’yish zarurligini unutmaslik darak.
Ishdan keyingi xavfsizlik choralari. Smenani topshirishda ish davomida 
aniklangan kamchiliklar xakada qabul kiluvchini ogoxlantirish zarur; mashina-uskunalar 
to’xtatiyaadi va tozalanadi, ish joyi tartibga keltiriladi moslama va asboblar tegishli joyga 
ko’yiladi. 
Ma`lumki, sanoat korxonalarida texnologik mashinalarning soni va ularning ish 
organlari (tovush manbalari)dagi aylanish chastotalarining o’sib borishi, mexanik 
shovkinlarni oshishiga sabab bo’lmokda. 

---

Donni kayta ishlash sanoatidagi ba`zi texnologik jaraenlar va operatsiyalarda 
intensiv xolda ishlab chikarish shovkinini chikaradi. Ishlab chikarish shovkini fakat 
kulokkagina emas, balki organizmga ayniksa, yurak-tomir va nerv sistemasiga umumiy 
salbiy ta`sir ko’rsatadi. 
Bu ta`sir bosh aylanishi, kulokning shangillashi, bosh ogrishi, arterial kon 
bosimining o’zgarishi, yurak urushi ritmining buzilishi va boshkalarda namoyon bo’ladi. 
Ishlab chikarish shovkini fikrni bir joyga yigishga xalakit berib ish kobiliyatining 
pasayishiga va baxtsiz xodisalar shikastlanishlarning ko’payishiga sabab bo’lishiga olib 
kelishi mumkin. 
SHovkinning organizmga ta`siri uning chastotaviy tarkibiga (spektriga) 
bog’liqdir. 
Agar shovkin va vibratsiya mikdorlari sanitariya va gigiena normativlariga 
nisbatan yukori bo’lsa, ular kishi organizmi uchun juda xavflidir. Xar kanday sodir 
bo’ladigan shovkin va vibratsiyalar turli sezgi organlari tufayli ta`sir ko’rsatadi va uni 
analiz kilishga erishish mumkin. 
SHovkin darajasi yukori joylarda ikki-uch yil, o’rtacha bo’lgan joyda besh-o’n 
yil ishlaganda kulok asta-sekin ogirlashib koladi. 
SHuning uchun asosiy tsexdagi mashinalarni boshkaradigan kishilarga normal 
sharoit yaratish uchun tegishli mashnnalardagi shovkin va vibratsiya kattaliklarini xam 
sanitariya va gigienik normalariga mos xolda bo’lishini nazorat kilish zarur. Agar 
normativdagi (sn-1104-73) chegaradan katta bo’lsa, u xolda, ularni tegishli mashinalarda 
kamaytirish zarur yoki yangi ishlab chikariladigan texnologik mashinalarda vibroakustik 
masalalari xisobga olingan xolda ishlab chikarilishi kerak. Lekin shovkin va tebranishi 
normativdan yukori bo’lgan texnologik mashinalarning hamma ishchi organlariga 
vibroakustik parametrlarini tushirnsh juda kiyin muammo. SHu boisdan tegishli 
mashinada shovkin va tebranish maibai bo’lgan ish organlarini aniklab, so’ngra bu zararli 
omillarni xisobga olib darxol kamaytirish uchun chora-tadbirlar ko’rish lozim. 

---