Z. D. Rasulova, Sh. H. Quliyeva, A. R. Jo‘rayev texnologiya fanini o‘qitish metodikasi

Test jarayoniga qo‘yiladigan ilmiy-metodik talablar quyidagicha:
- test savol-topshiriqlari asosiy bilimlar majmuasi va ularni o‘zlashtirishga 
qo‘yilgan davlat ta’limi standarti talabi asosida tuziladi;
- topshiriqlar sharti qisqa, aniq va oddiy bo‘lib, keltirilgan javob yagona 
shaklda ifodalangan bo‘lishi kerak;
- tekshirilayotgan materialning manosini ifodalovchi bir xil murakkabroq 
darajadagi topshiriqlar albatta, kiritilgan bo‘lishi kerak; 
- qaratilayotgan material bo‘yicha bir necha xil variantlar bo‘lgan holda, 
ulardan bir xil sondagi savollarfikrlar bo‘lishi lozim;
- javobni tanlash testida albatta, to‘g‘ri javob bo’lishi kerak, bitta testda bir 
xil sondagi savollar bo‘lishi;
- testlarda tushirib qoldirilgan atama, formulalar tanlangan mavzuning 
asosiylari bo‘lib, 2-3 tadan oshmasligi kerak;
- to‘g‘ri javoblar teng taqsimlanishi kerak;
- qo‘yilgan maqsadga ko‘ra bir xil testlarni turli variantda tuzish lozim.
Test tizimida to‘g‘ri javob bilan bir qatorda beriladigan to‘g‘ri bo‘lmagan 
javoblar ichida o‘quvchi test topshiriqlarini echishda yo‘l qo‘yiladigan tipik xatolar 
natijasida topiladigan javoblarni ham kiritish maqsadga muvofiqdir. Test 
savollarining murakkablik darajasi turlicha bo‘lishi kerak. Masalan, test 
savollarining 40 % o‘rtacha o‘qigan, 65-70% ni yaxshi o‘qigan o‘quvchilar, 90-

---

227 
100% esa iqtidorli o‘quvchilar echa oladigan bo‘lishi kerak. Malum sinf uchun 
tayyorlangan ko‘p variantli testlar talab va murakkablik darajasiga teng kuchli 
bo‘lishi, aniqrog‘i, test 10 savoldan iborat deb oladigan bo‘lsak, shunda 2 tasi 
sodda, 5 tasi o‘rta murakkab savollar bo‘lgani yoki ana shu 10 ta savoldan 4 tasi 
nazariy, 3 tasi amaliy, 3 tasi nazariy ham amaliy xarakterga ega bo‘lgani maqul. 
Shu o‘rinda takidlash joizki, test savollarida beriladigan noto‘g‘ri javoblar ham 
malum manoda mantiqli bo‘lmog‘i kerak, yani “yo‘q”, “ha”, “bilmayman”, “eslay 
olmayman”, “to‘g‘ri javob yo‘q” tarzidagi javoblardan iborat bo‘lishi test 
talablariga to‘g‘ri kelmaydi.
O‘quvchining bilimini faqat bitta bob yuzasidan test orqali baholab, yakuniy 
xulosa chiqarish noto‘g‘ri usul, test o‘quvchi bilimini aniqlashning boshqa 
komponentlari bilan aloqada bo‘lishi kerak. Test bahosi tekshirishning boshqa 
komponentlari bahosiga mos tushsagina, haqiqiy baho hisoblanadi. Yangi 
pedagogik texnologiyada test o‘quvchilar bilim darajasini aniqlashda asosiy 
mezonlardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Test orqali o‘quvchi talanti, istedodi, 
iste’dodini aniqlash qiyin.
O‘quvchining bilim darajalari so‘rovlar, uy vazifasi, yozma ish, laboratoriya 
ishi, kollokviumlar, sinovlar, diplom ishi, loyihalash ishlari, grafik chizish, referat, 
imtihonlar natijasi orqali aniqlanadi. Test pedagogik texnologiyada aniq maqsadga 
asoslanib qo‘llanilishi kerak. Testning salbiy tomonlarini o‘qituvchi bilib olish 
kerak. Test ma’lum belgilangan bosqichni o‘qitishda foyda beradi, xolos. Aks 
holda o‘qitish samaradorligini tushirib yuboradi. Test tuzishda ishning eng qiyin 
tomoni noto‘g‘ri javoblarni tanlashdan iborat. Noto‘g‘ri javoblar o‘quv jarayoni 
davomida foydadan ko‘ra zarar yetkazishi ham mumkin.
Shuning uchun o‘qituvchi noto‘g‘ri javoblardagi xatolarning oldini olishda 
quyidagilarga e’tibor berishi lozim:
- o‘qituvchi tomonidan tanlangan xatolar;
- dars vaqtida o‘quvchilar tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatolar;
- mashqlarni ishlashda paydo bo‘lgan chala holdagi javoblar;
- uyga berilgan vazifalarni bajarishda yo‘l qo‘yilgan xatolar;

---

228 
- to‘g‘ri javobga eng yaqin bo‘lgan xatolar;
- o‘quv materiallarining eng xarakterli kamchiliklarini aniqlovchi javoblar;
- to‘g‘ri javobga yaqin mavzulardan, bobdan yoki bo‘limlardan olingan xato 
javoblar.
Shuningdek, o‘qituvchi test tuzishda o‘quvchilarning yoshi, bilimi, saviyasi, 
iqtidori, malaka-ko‘nikmalarini ham hisobga olish shart. Har qanday darsga 
qo‘yiladigan maqsadlardan biri tarbiyaviy maqsad sanaladi. Shunday ekan, test 
savollariga kiritiladigan gap, jumlalar tarbiyaviy ahamiyatga ham ega bo‘lishi test 
qimmatini yana bir bora orttirishga xizmat qiladi. O‘qituvchi test mashg‘ulotlarini 
o‘tkazar ekan, natijalarni elon qilish, o‘quvchilarga ball qo‘yish bilan 
kifoyalanmay, test natijalarining tahliliga e’tibor qaratish asosiy ahamiyatga ega. U 
o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni, o‘zlashtira olmagan nazariy qirralarni aniqlash, 
kelgusi darslarda ularni bartaraf etishga intilmog’i test mashg‘ulotlariga 
qo‘yiladigan asosiy metodik talab hisoblanadi.
O‘qituvchi test natijalarini aniqlagach, ular bilan o‘quvchilarni atroflicha 
tanishtirishi, ular esa shu jarayonda o‘zlarining javoblarini qanchalik to‘g‘ri 
ekanligini, qaysi savollarda xato qilganliklarini bilib olishlari kerak. Shunday 
qilingandagina ular testda ko‘rilgan masalalar doirasida o‘z bilimlarini 
mustahkamlab oladilar. 
Bundan tashqari test - o‘quvchilar bilimini aniqlashda nazorat qiluvchilar 
uchun ajoyib qurol vositasidir. Bu qurolni to‘g‘ri ishlatish o‘qitishda “yaxshi” yoki 
“yomon” natija berishi mumkin.