Biologiya 5 new indd

Dorivor o‘simliklar
Zaharli o‘simliklar
O‘simlik
Q
Qaysi kasallikda 
aysi kasallikda 
qo‘llaniladi?
qo‘llaniladi?
O
O‘simlik
‘simlik
Z
Zaharlanish belgilari
aharlanish belgilari
12-§. Hayvonot dunyosi
Hayvonlarning o‘ziga xos xususiyatlari.
Hayvonot dunyosi 
o‘simliklardan farqlanib:
• erkin harakatlana oladi;
• asosan, geterotrof oziqlanadi;
• ko‘pchiligida asab tizimi taraqqiy etgan bo‘ladi.
Hayvon organizmi organlar sistemasidan tashkil topgan. Ma-
salan: hazm qilish, nafas olish, qon aylanish, ayirish sistemasi. 
Organlar sistemasi organlardan iborat. Masalan: yurak, buyrak, 
o‘pka, jigar. Organlar to‘qimalardan tuzilgan. Hayvonlarda to‘rt xil: 
qoplovchi, biriktiruvchi, nerv va muskul to‘qimalari bor. To‘qimalar 
hujayralardan tarkib topgan.
Hayvonlarning ahamiyati. 
Hayvonlarning tabiatdagi ahamiyati quyidagilardan iborat:
• oziq zanjirida ishtirok etadi;
• tabiat sanitarlari hisoblanadi (yomg‘ir chuvalchangi, go‘ng 
qo‘ng‘izi);
• suvni organik qoldiqlardan tozalovchi biofiltr organizm (ikki 
pallali mollyuskalar) vazifasini bajaradi;
• urug‘ va mevalarning tarqalishiga yordam beradi (yumron-
qoziq, olmaxon, qushlar);
http://eduportal.uz

---

60
• o‘simliklarni changlatadi (asalari, kapalak).
Inson faoliyatidagi ahamiyati:
• oziq-ovqat (go‘sht, tuxum);
• sanoat xomashyosi (jun, pat);
• transport vositasi (ot, eshak);
• qo‘riqchi (it);
• dorivor (ilon zahari, bo‘rsiq yog‘i);
• kasallik tarqatuvchi (pashsha, chivin);
• kasallik qo‘zg‘atuvchi (leyshmaniya, triponosoma).
Hayvonlar sistematikasi.
Hayvonot dunyosi xilma-xil bo‘lib, 
2,5 mln ga yaqin turni o‘z ichiga oladi. Ularni farqlashda hayvon-
lar sistematikasidan foydalaniladi. Hayvonot dunyosi umurtqasining 
mavjudligiga ko‘ra, 
umurtqali
va 
umurtqasiz 
hayvonlarga bo‘linadi. 
Umurtqa ichki organlar uchun tayanch vazifasini bajaradi. Umurt-
qalilarga bitta tip xordalilar tipi kiradi. Xordalilar tipi esa baliqlar, 
55-ram. 
Hayvonlar sistematikasi. 
http://eduportal.uz

---

61
suvda hamda quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilar, qush-
lar va sut emizuvchilar sinflariga bo‘linadi. Umurtqasiz hayvonlarga 
sodda hayvonlar tipi, bo‘shliqichlilar tipi, yassi chuvalchanglar tipi, 
to‘garak chuvalchanglar tipi, halqali chuvalchanglar tipi, mollyus-
kalar tipi va bo‘g‘imoyoqlilar tipi kiradi.
Hayvonlarni sistematikaga solishda quyidagi sistematik birliklar-
dan foydalaniladi: