Biologiya 5 new indd

11-§. O‘zbekistonda keng tarqalgan dorivor 
va zaharli o‘simliklar
Dorivor o‘simliklar.
O‘zbekistonda 4500 dan ortiq yuksak 
o‘simliklar o‘sadi. Ular orasida dorivor turlari ham ko‘p. Dorivor 
o‘simliklardan tibbiyotda va xalq tabobatida keng foydalaniladi.
Yalpiz 
ariq bo‘ylarida o‘sadigan ildizpoyali ko‘p yillik o‘simlik. 
Barg va poyalari hushbo‘y hidga ega (46-rasm). Chunki bu o‘simlik 
tarkibida mentol va efir moylari bo‘lib, ular asabni tinchlantirishga 
yordam beradi. Yalpiz barglari suyuq ovqat yoki somsaga qo‘shib 
iste’mol qilinadi. Yoz oylarida sharbat yoki kompot tarkibiga yal-
piz barglaridan qo‘shib, chanqovbosdi ichimlik tayyorlanadi. Yal-
piz balg‘amni ko‘chiradi, nafas yo‘li kasalliklarining oldini olishda, 
jigar xastaliklarini davolashda keng qo‘llaniladi. Uning yer ustki 
http://eduportal.uz

---

55
qismidan tayyorlangan qaynatmasi tish og‘rig‘i, milk yallig‘lanishini 
davolash uchun tavsiya etiladi.
Na’matak
atirgulning yovvoyi turi bo‘lib, asosan, uning meva-
sidan ko‘proq foydalaniladi. Odamning quvvati kamayganida, erta 
bahorda organizmda vitaminlar yetishmaganda na’matak qay-
natmasi tavsiya etiladi (47-rasm). Na’matak mevasi odamning 
immunitetini oshiradi. Qaynatmaga nisbatan termosda damlan-
gan na’matakda vitaminlar ko‘proq saqlanib qoladi. Tarkibidagi 
C vitamini qonni suyultiradi, arterial bosimni tushiradi, organizm-
dan mikroblarni chiqarib yuborishga yordam beradi. 
Isiriq
bo‘yi 30–60 sm keladigan ko‘p yillik o‘simlik. Dasht va 
vodiylarda o‘sadi. Isiriqning dorivorlik xususiyati o‘simlikning meva 
bergan davrida yuqori bo‘ladi (48-rasm). Uning poya va urug‘i-
dan asabni tinchlantiruvchi vosita sifatida foydalanish mumkin. 
Quritilgan isiriq kuydirib, biroz hidlansa bosh og‘rig‘i yo‘qoladi, 
urug‘ining qaynatmasi nafas qisishida davo bo‘ladi. O‘simlikning 
qaynatmasi bilan yuz yuvilganda ko‘z kasalligi – kataraktani tu-
zalishiga yordam beradi. Isiriqning dorivor preparatlari uxlatuvchi 
ta’sirga ham ega. Isiriq tutuni esa uy-joylarni dezinfeksiya qilish 
bilan birga, xona havosini tozalaydi, kasalliklarning keng tarqali-
shining oldini oladi.