4-ma'ruza. Gidrodinamika

Oqimchali harakat haqida asosiy tushunchalar 
Oqim chizig`i, oqim naychasi va oqimcha, suyuqlik oqimi 
Oqim chizig`i - suyuqlik harakatlanayotgan fazoda olingan va berilgan 
vaqtda har bir nuqtasida unga o`tkazilgan urinma shu nuqtaga tegishli tezlik 
vektori yo`nalishiga mos keluvchi egri chiziq oqim chizig`i deb ataladi. 
4.1-rasm 
Oqim naychasi va elementar oqimcha
. Suyuqlik harakatlanayotgan sohada 
biror A nuqta olib, shu nuqta atorofida cheksiz kichik d kontur olamiz va shu 
konturning har bir nuqtasidan oqim chizig`i o`tkazamiz. U holda oqim chiziqlari 
naychasi deb ataluvchi naycha hosil qiladi. Oqim naychasi ichida oqayotgan 
suyuqlik elementar oqimcha deyiladi. 
A
B
C
D
E
A
U
C
U

---

4.2-rasm 
Elementar oqimchaning tirik kesimi yuzi va sarf. 
Elementar oqmchaning tirik kesim yuzasi, elementar kichik yuza d , 
qaysikim oqimchaning ko`ndalang kesim yuzasi tok chizig`iga normal yo`nalgan 
bo`ladi. 
Elementar oqimchaning sarfi deb, vaqt birligi ichida elementar oqimchaning 
tirik yuzidan o`tgan hajmdagi suyuqlikka aytiladi 

d
dQ

Oqimning asosiy gidravlik elementlari 
Suyuqlik oqimini kuzatishimizda oqim qonunlarini matematik nuqtayi 
nazardan harakterlovchi harakat kesimi; suyuqlik sarfi; o`rtacha tezlik; xo`llangan 
perimetr; gidravlik radius kabi tushunchalarni kiritiladi. 
Harakat kesimi deb, shunday sirtga aytiladiki, uning har bir nuqtasida oqim 
chizig`i normal bo`yicha yo`nalgan bo`ladi. 
To`la oqimning sarfi integral ko`rinishda quyidagicha ifodalaniladi 




Vd
Q
4.3. 
O`rtacha tezlik quyidagi ifoda bilan topiladi 

Q
V

4.4. 
Suyuqlik sarfi o`rtacha tezlik orqali quyidagicha topiladi 

V
Q

4.5. 
1
dS
2
dS
1
dl
2
dl

d
S
S

---

Xo`llangan perimetr deb, oqim ko`ngdalang kesimini uni chegaralovchi 
devorlar bilan tutashtiruvchi chiziq xo`llangan perimetr deyiladi va

harfi bilan 
belgilanadi 
h
b
2



yoki
r
d



2


4.6. 
Oqim harakat kesimi 

ning xo`llangan perimetr 

ga nisbati gidravlik 
radius deb ataladi va R bilan belgilanadi 



R
4.7.