С а д р и д д и н а й н и й э с к и м а к т а б

Шундай бўлиб, қўзголончилар икки жабҳа — фронтда: бир томон-
дан, Аркка қарши ҳужум билан, иккинчи томондан, шаҳар ташқа-
рисига қараб мудофаа билан урушар эдилар. Ву уруш қирқ кунга
чўзилиб, оқибат Раҳимхоннинг ўзи етиб келгач, шаҳар олинди.
Раҳимхон қўзғолончилар бошлиғи бўлган Омон Боқини қо-
зиққа ўтказиб ўлдирди. Қўлга тушган бошқа аҳолини қўйдек
сўйдириб, кесилган бошларидан Денов дарвозасининг қаршисида
бўлган Тепа устида калла минора тиклади. Сўнгра Сарижўй,
Регар, Душанба ва бошқа шаҳарларга қнргин солнб, у ерларда
кесилган бошларни ҳам Деновга юбориб, бояги калла минора
устига замлади.
Ҳисор халқининг ёрдамига борган тўрт юз нафар Хўжанд
ва Ўратепа халқи «Дараи Ниҳон»да Раҳимхон одамлари қўлига
тушиб ўлдирилиб, уларнинг боши ҳам Денов калла минораси
устига чиқарилди.
Шундай фожиали ҳоллар ёлғиз Ҳисор ва унинг теварагида
юз бермай, Панжакент, Ёрий, Киштут, Урметан, Моғиён, Фароб
ва Фалғар ҳам шундай даҳшат ва ваҳшат билан Раҳимхоннинг
қўлига кирган эди (ҳ. 1166)1.
Раҳимхондан кейин амир Дониёл даврида ҳам Кўҳпстон
халқининг косасига сузилган ош шу эди. Кўҳистон халқи озод-
лик истайди, ўз меҳнати самараспга ўзи эга бўлмоқни тилайдп.
Донпёл бўлса уларни қул қилув ва бор-йўқларини қўлларидан
тортиб олмоқни хоҳлайди. Яна ўша қўзголон, яна ўша ҳужум,
яна ўша қиргин, яна ўша калла минора...
Амир Шоҳмурод, Ҳайдар Ботурхон (Насрулло) ва Музаффар
даврларида ҳам шундай можаролар такрорланадп.
Айннқса, амир Музаффар давридаги фожиалар Раҳнмхон
аҳдидагиларни қайта бошдан тиргазади
: 2
бир даста рус яроқлари
'. Бу бобда нақл кнлмнган шу тарихий фожиалар Раҳимхоннинг буйруғи 
билан карминалик қози Зухайр ўғли қози Муҳаммад Вафо (Шуҳрат) томонидан 
ўз кўзи билан кўриб ёзнлган «Тўҳфаи хоний» иомли китобдан хулоса қили- 
ниб олинди.
2 Бу икки «қаҳрамон» (Раҳимхон ва Музаффар)нинг тарихий жиҳатдан 
бир-бприларига ажойиб бир ўхшашликлари бор. Раҳимхон Эрон, Афғонистон, 
Ҳиндистон ва Ўрта Оснёда бир мунтазам ҳукумат ясаб, дарабеклик даврларида 
бузилган савдо йўлларпни олиш вазифасини бўйнига олгаи Нодиршоҳ яроғи 
бнлан яроқланнб Ўрта Осиёдаги Тона бегиларни йўқотувга киришган бўлса. шу 
хилда амир Музаффар ҳам рус сар.мояси учун ўлканн амният остига олиш вази- 
фасини чор Россиядан ўз устнга олган эди. Амир Музаффар Россия билан ярашиб. 
унинг ҳимоясига киргандан кейин унинг яроги билан. Кўҳистонни тасарруф қилди. (А.)
74
www.ziyouz.com kutubxonasi

---