Moluch 353 c indd

.
№ 11 (353)
 .
Март 2021 г.
254
Молодой ученый Қазақстан
Фэнтезидің іргетасы фольклодан бастау алады. Өйт-
кені, фэнтезидің қалыптасуына, дамып, жетілуіне себепкер 
болған — фольклор. Фольклор — әлемдік фэнтезидің ұс-
тазы. Бұны қайталап айтуымыздың мәнісі мынада: әдеби-
еттен алшақ жұрт фольклоды фантастиканың атасы деп біледі. 
Біздіңше, олай айтуыларына: қияли әлемнің мотивтері дәлел 
болса керек. Расында, фольклор мен фантастикада да таңға-
жайып образдар бар. Бірақ, бұл екі әлемнің бір екендігін біл-
дірмейді. Әрі, фольклодың шәкірті — фэнтези екендігін жоға-
рыда қозғаған болатынбыз. Егер, фантастика — ғылым мен 
білімнің басты объектісі болса, фэнтези — фольклорлық дүни-
етанымның прогрессивті жалғасы. Фэнтези мен фолькор ара-
сындағы аналогияны парақтап қарамастан бұрын ең алдымен 
фольклорлық теорияның бағыты мен бағдарына тоқталып 
өтейін.
Фольклорлық скептицизм — өте күрделі құбылыс. Фоль-
клордың геносеологиясы — синкретті келеді. Белгілі орыс 
фольклорисі А. Н. Веселовский айтқандай, оның өн бойынан 
халықтың тұрмыс-салтын, театрлық, әншілік, бишілік өнерін 
бір-бірінен дараланбай, тұтас күйінде көруге әбден болады. 
Әуелбек Қоңыратбаев «Қазақ фолькорының тарихы» еңбе-
гінде фольклордың «халық ауыз әдебиеті» ұғымымен әсте 
мағыналас екенін айтқан болатын. «Халық ауыз әдебиеті» 
термині фолькордың халық этнологиясынан қол үзбеген-
дігін дәлелдейді. Расында, фолькордың жалпыдан жалқыға, 
дерексізден деректі категорияға көшуіне — этнология әсер 
етті емес пе? Фолькорды жеке ғылым, арнаулы сала қылған 
да — этнология мен этнография. Кезінде философия ұясынан 
түлеп шыққан ғылым салалары іспетті фольклор әдебиеттегі 
өз жолын таңдады. Фолькордың жеке дербес сала болуы — эт-
нологиядан мүлдем қол үзгендігін айғақтамайды. Фольклор 
мен этнология синонимдес, егіз ұғымдар. Халықтық сипаттың 
асыл үлгілері әрқашан да фольклордың жанашыры болары хақ. 
Мәселен, қазақтың космологиялық, эсхатологиялық антропо-
гондық мифтерінде этнологиялық түсініктер жиі ұшырасады. 
Әсілінде, қазақ халқының зергерлік, бақташылық, әншілік, 
күйшілік, ұлттық спорт өнері фольклордың полисіне ерте бей-
імделіп кетке керек.
Қазіргі қазақ фольклортану ғылымы қалыптасқанға 
дейін қазақ әдебиеті түрлі тарихи кезеңдерді бастан өткерді. 
Аталмыш кезеңдер ежелгі дәуір әдебиетінде танылу арқылы 
қазіргі фольклортану ғылымының жаңа қырынан ашылуына 
негіз болды. Бұған фолькортанушы ғалымдарымыздың ерен 
еңбектері айқын дәлел болмақ. Ғұламалардың ғұмырлы еңбек-
терін парақтап өтуге рұқсат етсеңіздер: Немат Келімбетовтың 
«Ежелгі дәуір әдебиеті», Мәлік Ғабдулиннің «Қазақ халқының 
ауыз әдебиеті», Әуелбек Қоңыратбаевтің «Қазақ фолькло-
рының тарихы», Риза Әлмұханованың «Қазақ фольклорын-
дағы антикалық сарындар», Шәкір Ыбраевтің «Қазақтың 
мифтік әңгімелері» және т.б