2-amaliy mashg'ulot. Metallarni bosim bilan ishlashda turli shakl va o’lchamli zagotovkalar tayyorlash

Choksiz trubalarni ishlab chiqarish.
Choksiz trubalar ishlab chiqarish 
ikki texnologik operatsiyani o‘z ichiga oladi.
1.
Qizdirilgan quymani ko‘ndalang-vintoviy prokatlash stanida
prokatlash bilan unga teshik ochilib qalin devorli gilza olish.
2.
Qizdirilgan gilzani maxsus stanlarda prokatlab trubalar olish.

---

Gilzani olish uchun zagotovkani 1300 °C gacha qizdirib, bir-biriga nisbatan 
ma’lum burchak ostida joylashyirilgan bir tomonga aylantirilgan konus 
shaklli jo‘valar orasida ezib o‘tkaziladi. Konus shaklli bu jo‘valar o‘qi 8– 
24° li burchak hosil qiladigan tarzda o‘rnatilib,ularning ikkalasi ham bir 
tomonga aylanishi bilan zagotovkaning bir vaqtda qarshi tomonga aylanishi 
bilan ilgarilanma harakatlanishga olib keladi. Jo‘valarning konusligi 
zagotovkaning surilishida uning tashqi qatlamlarida doiraviy tezlikni asta 
ta’minlaydi, natijada bu qatlamlar ichki qatlamlarga nisbatan o‘q bo‘ylab 
tezroq siljib, zagotovkaning nihoyatda murakkab deformatsiyalanishi 
oqibatida, markazida o‘qi bo‘ylab jipsligi buzilib u konusli qo‘zg‘almas 
opravka (dorn) kiyila borib gilza o‘tadi.
Gilza olishga quymadagi kirishuv bo‘shlig‘i, g‘ovakliklari, nometall 
qo‘shilmalar borligi, yuqoriroq qizdirilishi ham ko‘maklashadi.
Gilzalardan esa yupqa devorli, aniq o‘lchamli, tekis yuzali trubalar maxsus 
stanlarda bo‘ylamasiga prokatlab olinadi.
Bunday stanlarning o‘yiqli jo‘valar 
kalibri o‘zgaruvchan profilli 
bo‘ladi. Jo‘valar aylanasining bir qismini kalibr 
o‘lchamlari kichraya borib va oxirgida tayyor trubaning tashqi diametriga 
mos bo‘lgan o‘lchamli kalibrlovchi qismiga o‘tadi. Aylaning qolgan 
qismida esa kalibr o‘lchami kengayib salt uchastkani beradi. Demak, 
jo‘valarning aylanishida bu kalibrlarda olinadigan profil uzluksiz o‘zgara 
boradi.
7.8-chizma. Gilzalar olish uchun quyilmalarni prokatlash sxemasi:
1 
– zagotovka; 2 – jo‘valar; 3 – opravka.

---

Stanning jo‘valari turli tomonga bir xil tezlikda aylanadi. Opravkaga 
kiygizilgan 
gilza maxsus mexanizm 
yordamida 
jo‘valarning salt kalibr 
berish 
mamentida ular oralig‘da 
surilish 
qiymatiga so‘riladi.
7.9-chizma. Yupqa devorli trubani gilzadan tayyorlash sxemasi.
Jo‘valarning so‘nggi aylanishida kalibr kesimi asta-sekin kichiklashishi 
tufayli gilza devorlarini orta boruvchi kuch bilan ezadi. Bunday gilza 
opravka bilan birga surish yo‘nalishiga teskari tomonga so‘riladi.
Trubaning tashqi yuzasidagi g‘adir-budurlikni uzul-kesil tekislash jo‘vaning 
kalibrlovchi qismidan o‘tishda bo‘ladi.Jo‘valar to‘la bir aylangandan keyin 
yana salt kalibr qismi kelishida gilza bo‘ylama o‘q atrofida 90° aylantirilib, 
yana jo‘valar oralig‘ida so‘riladi. Sikl yana boshidan boshlanib gilza 
trubaga o‘tmaguncha butun sikl takrorlanaveradi. Umumiy holda gilzani 
surish soni 120–180 ga yetadi.