O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

 
 
 NUTQNING FONETIK BO'LINISHI 
 
Nutqda tovushlar alohida holda talaffuz etilmaydi. Ular ma'lum tartibda 
ketma-ket birikkan holatda bo'ladi. Demak, nutq ketma-ket kelgan tovushlarning 
yig'indisi yoki zanjirsimon ulanishidan iborat bo'lib, u talaffuz davriga ko'ra 
oldinma keyin kelgan fonetik birliklarga bo'linadi. Nutqning ana shunday katta 
va kichik birliklarga bo'linishi uning fonetik bo'linishi deb ataladi. Bunday bo'lin-
ishni, ba'zan 
segmentatsiya 
(lotincha 
segmentus
– bo'lak ma'nosida) deb ham yuri-
tiladi. Segmentatsiya tushunchasi nutqni tashkil etuvchi bo'laklarga bo'lishni 
bildiradi. Har bir bo'lak segment deb yuritiladi. Nutqning bunday bo'linishi katta 
va kichik segmentlarni aniqlashga va ular o'rtasidagiulanish tartibni bilishga 
imkon beradi. Har bir fonetik birlik o'zining artikulyatsion-akustik va eshitilish 
xususiyatlariga egadir. Fonetik birliklar til strukturasining material tomonini 
tashkil etuvchilar bo'lib, ular o'z navbatida o'xshashlik va farqlarini aniqlash va 
tildagi xizmatni bilish yordamida tilning asosiy birliklariga (fonema, morfema, 
so'z va gaplar) birlashadi.
Nutq quyidagi tartibda fonetik birliklarga bo'linadi: 1) fraza; 2) taktlar; 3) 
bo'g'inlar va; 4) tovushlar
1
.
1
.Реформатский. A.A Введение в языковедение. M., 1967, с.. 187-192. Nutqning fonetik 
bo'linishi tilshunoslikda har xil qaraladi. Biz bu masalada A.A. Reformatskiyning fikrlariga 
asoslanamiz.

---

- 32 - 
Har ikki tomondan pauza bilan bo'lingan eng katta fonetik birlik 
fraza 
deb 
ataladi. Pauza davrida so'zlovchi kelgusi frazaning talaffuzi uchun zarur nafas 
oladi. Bir fraza birqancha gaplarni o'z ichiga olishi mumkin. Bir gap ham 
birqancha frazalarga bo'linishi mumkin. Shu tufayli fraza va gaplar bir-biriga 
to'g'ri kelmaydi. Gap – gramatik (sintaktik) birlik, fraza esa, fonetik birlik 
hisoblanadi. Frazalar intonatsiya yordamida bir-biriga ulanadi.
Fraza taktlarga bo'linadi.