O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

 NUTQ TOVUSHLARINING TASNIFI 
Odam nutqi har xil tovushlarga juda boydir. Biroq barcha tovushlarni 
ularning artikulyatsion-akustik xususiyatlarga ko'ra har xil turlarga bo'linadi. Bi-
rinchi navbatda, tovushlarni unli va undoshlarga bo'linadi. Artikulyatsion, akus-
tik va eshitib his etilishi va tildagi funksional xizmati jihatdan unli va undosh 
tovushlar o'rtasida katta farq bor.
Artikulyatsion jihatdan unli tovushlar o'pkadan chiqib kelayotgan havoning 
hech qanday to'siqqa uchramasdan o'tishi, aksincha, undoshlar talaffuzida havo 
oqimining biror to'siqqa duch kelishi bilan izohlanadi. Akustik xususiyatlariga 
ko'ra unlilar talaffuzida havo oqimi kuchsiz tebranishga, aksincha, undoshlar esa, 
unlilarga qaraganda kuchli tebranish va shovqin yordamida hosil bo'ladi. Eshitib 
his etilishi jihatdan undoshlar kuchli shovqin bilan unlilardan farq qiladi. Unlilar 
esa, musiqa ohangiga jo'r bo'la oluvchi mayin ohangga egadir. Ko'pincha jahon 

---

- 21 - 
tillarida undosh tovushlar unlilardan ko'proq uchraydi va shu tufayli ularning 
funksional xizmati ham ko'proqdir. Odatda obyektiv borliqdagi mavjud narsa va 
hodisalarni har xil guruh va tiplarga tasnif qilingandek, nutq tovushlarini ham 
artikulyatsion-akustik xususiyatlariga ko'ra bir necha kategoriyalarga bo'linadi.
Yuqorida ko'rsatilgan belgilari asosida nutq tovushlari unli va undoshlar-
ga va o'z navbatida, bular ham ayrim guruhlarga bo'linadi. Quyida unli va un-
dosh tovushlarning tasnifini ko'rib o'tamiz.