O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

Yozma manbalar.
Qadimgi Yunoniston tarixini o‘rganishda logograflarning asarlari muhim 
o‘rin tutadi. Logograflar mil.avv. VII asrda yashaganlar. Ma. VI-V asrlarda yashagan logograflar 
o‘sha davr voqea-hodisalarini hech qanday izoh bermay tasvirlaganlar. Ular tarixni afsonalar bilan 
aralashtirganlar, afsonalarga tarixiy voqealar deb qarab, unga ishonganlar. 
Logograflardan miletlik Gekateyni, Kadi, Evgeon, Deiox, Damokl va boshqalarni 
ko‗rsatish mumkin. M.a. VI asrning ikkinchi yarmida yashagan logograf Miletlik Gekatey o‘zining 
asarida Yunonistonning jug‘rofik xaritasini chizadi. Ularning asarlaridan bizgacha ayrim parchalar 
yetib kelgan. 
Yunoniston tarixi manbashunosligida qadimgi tarixchilarning asarlari muhim o‘rin tutadi. 
M.a. VI-V asrlarda tarix fani gullab yashnagan davridir. Bu davr tarix chiligini g‘arb olimlari 
―Alohida polislar tarixi‖ deb atashadi. Bu davrdagi ko‘zga ko‘ringan tarixchilardan Gerodot (m.a. 
480-425 yy), Fukidid (m.a. 460-396 yy) va Ksenofontni (m.a. 430-355 yy) misol keltirish mumkin. 
Kichik Osiuoning Galikarnas shahridan bo‘lgan Gerodotning ―Tarix‖ asari yunon-fors 
urushlar tarixiga bag‘ishlangan bo‘lib, m.a. VII-V asrlarda bo‘lgan voqealarni yoritadi. Uning 
qo‗lyozmalari mil.avv. III asrda Aleksandriyalik olimlar tomonidan 9 jildga keltirilgan v 9 
muza nomi bilan atalgan.
Yana bir ―Tarix‖ asarning muallifi, Peloponnes urushini, m.a. V asrning iqtisodiy, ijtimoiy va 
siyosiy tarixini ko‘p tarixiy manbalar, shaxsiy kuzatuvlar asosida yoritgan Fukidid antik 
tarixnavislik asoschisi hisoblanadi. Ksenofontning ―Yunon tarixi‖ asari Yunonistonda m.a. IV 
asrning birinchi yarmida bo‘lgan voqealarga bag‘ishlangan. 
Makedoniyalik Aleksandrning sharqqa yurishlaridan so‘ng Yunoniston tarixida yangi tarix
maktabi – Aristotel maktabi shakllandi. Bu davrning eng ko‘zga ko‘ringan asari Aristotelning 
―Politiya‖ asaridir. Bu asar Arastu va uning shogirdlari tomonidan yozilgan bo‘lib, yunon polislari, 
O‘rta Yer dengizi qirg‘oqlaridagi yunon koloniyalari haqida muhim ma‘lumot beradi. Asar juda 
ko‘p bo‘limlardan iborat bo‘lsa-da, uning faqat bizgacha Afina davlat tuzumiga bag‘ishlangan 
―Afina politsiyasi‖ qismi yetib kelgan. Buyuk yunon mutafakkiri Aristotel bir qator ilm-fan sohalari 
bo‘yicha asarlar yozgan.
Ellin davriga kelib yunon jamiyatidagi keskin o‘zgarishlar, katta davlatlarning vujudga kelishi 
bilan umumiy tarixga asos solindi. Bu davrning eng ko‘zga ko‘ringan tarixchilaridan biri Timey 
bo‘lib, u o‘zining asarida Bolqon Yunonistoni, g‘arbiy yunon mustamlakalari haqida muhim 
ma‘lumotlar beradi.
Polislarning yemirilishigacha yunonlar tarix va adabiyotiga oid asarlarni me‘muar shaklda 
yozishgan. M.a. IV asrdagi eng yirik me‘muar asar Ksenofontga tegishli. U asosan harbiy sohaga 
oid ma‘lumotlarni beradi. Ellinizm davrida me‘muar va avtobiografik asarlar yozish keng yoyildi. 
Ellin davri siyosatchilaridan Pirr va Arat eng yirik tarixiy asarlar mualliflari hisoblanadilar. Ular 
―Axey ittifoqi‖ haqida keng ma‘lumotlarni yozib qoldirishgan. 
Antik jamiyat tarixini yoritishda epistolyar manbalar - xatlar muhim o‘rin tutgan. Ular ikki xil 
shaklda ochiq va yopiq shaklda yozilgan. Platon, Isokrat va Sallyustiylar yozgan ochiq xatlarida 
falsafiy muammolar haqida fikr yuritilgan. Yopiq xatlar davlat ahamiyatiga molik xatlar bo‘lib, 
maxsus kishilar nomidan yozilgan. Ularda asosan siyosiy va maxfiy ma‘lumotlar yozilgan. 
Yunon she‘riy adabiyotining shakllanishi m.a. IX –VIII asarlarga tegishli bo‘lib, bu davrni 
―Gomer davri she‘riyati‖ deyishadi. Gomer, Gesiod va dramaturglar Esxil, Sofoklning asarlari juda 

---

8 
yaxshi saqlangan. Xususan, Gesiod o‘zining ―Mehnat va kunlar‖ asarida yunon jamiyatidagi 
ijtimoiy ziddiyatlar haqida yozadi. 
Hozirga kelib so‘nggi texnologiyalar asosida yunon yozuvlarining elektron bazasi yaratilgan 
bo‘lib, unda mil. av. VIII asrdan milodiy II asrgacha bo‘lgan 20 000 000 so‘zdan iborat yunon 
adabiyoti matnlari joy olgan.