Oliyvao rtamaxsus ta’lim vazirlich karimjon Rahimqulov

15. 0 ‘yinboshini tanlash
Ko'pchilik o‘yinlarda o‘yinboshining boMishi talab qilinadi. 
0 ‘yinboshining vazifasini bajaruvchi bo‘lish o‘yinchilarga kattagina 
tarbiyaviy jihatdan ta’sir etadi. Shuning uchun bu rolda, iloji 
boricha, ko‘p miqdordagi o'yinchilar qatnashsalar, maqsadga 
muvofiq bo'ladi. O'yinboshi har xil usullar bilan tayinianishi 
mumkin.
0 ‘qituvchi o‘yinboshini o‘yinda tutgan o ‘rnini hisobga olgan 
holda tayinlaydi. Bu usulning afzalligi shundaki, o‘yinboshilikka, 
odatda, ko'proq munosibo‘yinchilarsaylanishi mumkin, buusul 
vaqt bo‘yicha tez hisoblanadi (bu dars uchun juda muhim). Bu 
usulning salbiy tomoni esa shundaki, bolalar o'yinboshini saylashda 
qatnashmaydilar, bunday holatda ulaming tashabbusi bosib qo‘yi- 
ladi. Odatda, bolalar hali bir-birlari bilan tanishishga ulgurmaganda, 
birinchi marta o‘ynash uchun to‘planganda, shuningdek, vaqt 
kam qolganda yoki oldindan belgilab qo‘yilgan o‘yin qatnashchisini 
tarbiyalash maqsadida o‘qituvchi o'yinboshini tayinlashi kerak. 
0 ‘qituvchi o‘yinboshini tayinlashda uni nima uchun tayinlayotgan- 
ligini asoslab berishi kerak, chunki ayrim ishtirokchilaming bu 
haqda noto£g‘ri o‘ylashlariga sabab qoldirmaslik kerak.
0 ‘yinboshini qur’a tashlash bilan ham tayinlash mumkin. 
Qur’a tashlashni sanash yo‘li bilan o‘tkazish mumkin. Bolalar
62

---

doiraga turadilar va birorta sanashni boshlaydilar, har bir so‘z 
talaffiiz qilinganda navbat bilan o‘yinchilar ko'rsatiladi. Oxiip sanoq 
kimga kelib to'xtasa, o‘sha o‘yinboshi bo'ladi, yoki uning teskarisi, 
o'yinchi doiradan chiqib ketadi va yana sanash boshlanadi hamda 
bu jarayon bitta o'yinchi qolguncha davom etadi, oxirida qolgan 
o’yinchi o'yinboshi etib tayinlanadi.
Sanash usuli vaqt bo'yicha nisbatan uzoq davom etadi, lekin 
bu usuldan darsdan tashqari o'tkaziladigan o'yinlarda tcz-tez foyda- 
laniladi. Ayrimholatda sanash usulini darsda ham qo'llash mum- 
kin, ayniqsa bolalar ko'proq yuklama olganda, ya’ni kuchli 
qo'zg'alish paydo bo'lgandan keyin ularni tinchlatish uchun 
qo'llaniladi. Sanash bilan matn ongli ravishda qoilanilsa, bolalar- 
ning nutqini rivojlantirishga yordam beradi.
Koptok, tayoqcha, toshni uloqtirishni qur’a tashlash uchun 
qo'llash mumkin. Kimda-kim tayoqchani, toshni, koptokni uzoqqa 
uloqtirsa, o'sha o'yinboshi bo'ladi. Lekin bu usul juda ko'p vaqtni 
talab qiladi va buni darsdan tashqari vaqtda ochiq havodagi 
o'yinlarda ishlatgan maqbul.
Qur’a tashlash yo'li bilan o'yinboshini saylash har doim ham 
yaxshi samara bermaydi. Lekin bu usulni bolalar o'zlari mustaqil 
ravishda o'yin o'ynayotganlarida tez-tez qo'llaydilar, chunki bu 
ular o'rtasida bahslami keltirib chiqarmaydi.
O'yinboshini saylashning eng qulay usullaridan biri — bu 
ishtirokchilaming o'zlari uni tanlashlari hisoblanadi. Bu usulning 
pedagogik munosabatlaii juda ijobiy bo‘lib, bolalamingjamoatchilik 
xohishini namoyon etadi, natijada, odatda, eng munosib o'yinboshi 
tanlanadi. Biroq kam sondagi bolalar o'rtasida bu usulni qo'llash 
ancha qiyin, chunki o'yinboshi o'yinni bilish-bilmaslik, shaxsiy 
sifatlar bo'yicha emas, balki ko'proq guruhdagi kuchli ishtirokchilar 
bosimi ostida saylanishi mumkin.
63

---

Shuning uchun o£qituvchi bolalarga iloji boricha «Kim yaxshi 
yuguradi, kim aniq nishonga tegizadi» usulida nomzodlami tayin- 
lashni tavsiya qiladi.
0 ‘qituvchi o‘yinboshini tayinlashni bolalar o‘rtasida navbati 
bilan amalga oshiradi, chunki har bir o‘yin ishtirokchisi bu o‘rinda 
bo‘lib ko‘rsa, ular o‘yinda ma’lum darajada javobgarlikni his qila- 
dilar. Bu o'yin ishtirokchilarida uyushqoqlikni, tashabbuskorlikni 
tarbiyalashga va faollikni oshirishga yordam beradi.
0 ‘yinboshini tanlashda yuqorida ko‘rsatilgan usullarni peda- 
gogik vazifaning qo‘yilishiga qarab almashlab qo'llash kerak, chunki 
o‘qituvchi mashg‘ulotning sharoitiga va o'yinning xarakteriga, 
o‘yinchilaming soniga va ularning kayfiyatiga qarab o‘z oldiga 
vazifani qo'yadi.