Kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyasi

 
2.Texnologik qism 
2.1.Tabiiy gazdan sintetik suyuq yonilg’i olish GTL texnologiyasi 
Sintetik suyuq yonilg’i tabiiy gazni suyuq uglevodorodlarga konversiya qilib 
olinadi. Ko’pgina mahlum texnologiyalarda 30-35 % nafta va 65-70 % dizelg’ 
yonilg’isi olishga mo’ljallangan. Bu texnologiya olingan mahsulot neftni ishlatilish 
xossasiga yaqinrok bo’ladi.
Tabiiy gazdan suyuq uglevodorodlarni konversiya kilish Fisher-Tropsh 
uskunasi uch asosiy qismdan, energiya tahminlash va infrastrukturadan iborat. 
Asosiy texnologik qism bu – sintez-gaz olish, Fisher-Tropsh sintezi, tozalash va 
mahsulotni sifatini oshirishdir.
Tabiiy gazning sintez-gazga o’tish konversiyasi energiyaning ko’p 
sarflanganligi evaziga texnologiyaga ketgan xarajatning 60-70% sarflanadi. 
SHuning evaziga ishlab chiqaruvchilarning asosiy ehtiboru shu jarayonni 
optimallashtirishga qaratilgan.
1-rasm . Fisher-Tropsh texnologiyasining asosiy sxemasi.

---

Exxon texnologiyasi bo’yicha metanni partsial oksidlanish jarayoni va bug’li 
riforming bitta katta hajmli mavhum qaynash qatlamli katalizator bo’lgan 
reaktorda birlashtiriladi. Bu jarayon ko’pgina kichik hajmli reaktorlar o’rnini 
bosadi (tejamkorlik maqsadida). 
VR-Amoso texnologiyasi bo’yicha bug’li riforming ishlab chiqarishda 
harakatsiz katalizator qatlamli ixcham trubali reaktor ishlatiladi. 
Syntroleum texnologiyasi bo’yicha avtotermik riforming jarayonida kislorod 
o’rniga havo ishlatiladi (azot qo’shimcha mahsulot sifatida keyingi jarayonga 
yo’naltiriladi). 
DOE jarayonida havo keramik membranadan o’tadi. Bu yerda havodagi 
kislorod metan bilan reaktsiyaga kirishib sintez-gaz hosil bo’ladi. 
Hamma texnologiyalarning uchinchi bosqichi Fisher-Tropsh sintezi bo’ladi. 
Tayanch jarayonda uglerod bir oksidi va vodorodning sintezi harakatsiz temir va 
kobalg’tli katalizatorlar qatlamida olib boriladi. Sasol slarri reaktorida reaktsiya 
uch fazali reaktorda boradi: sintez-gaz ko’pigi yuqorimolekulali parafin va temirli 
katalizatorlar aralashmasidan o’tadi. Bu texnologiya bo’yicha parafin olinadi.

---

Exxon jarayonida sintez kobaltli katalizatorlar yordamida multifazali slarri 
reaktorida o’tadi. Bu texnologiya shuningdek yuqorimolekulali parafin olishda 
ham ishlatiladi. Bu texnologiyada kammolekulali gazli mahsulotlarning va suvning 
hosil bo’lishi cheklangan. 
Syntroleum jarayonida Fisher-Tropsh reaktorida mavhum qaynash qatlamlili 
kobalg’tli katalizatorlari ishlatiladi. Reaktsiya katalizatorlar zarrasi va sintez-
gazning aralashishida boradi, keyinchalik katalizator mahsulotdan ajraladi. Bu 
jarayonda uglevodorodlar zanjirlarining o’sishi cheklangan, juda yuqorimolekulali 
parafinlarning hosil bo’lishi qiyinlashadi.
Hamma oltita texnologiyalarning to’rtinchi bosqichida mahsulot sintezining 
gidrokreking jarayoni bo’ladi. Bu jarayonni amalga oshirishdan maqsad hosil 
bo’lgan mahsulot sifatini oshirish va rektifikatsiyada ajratishdan iborat. 
Gidrokreking qurilmasida yuqorimolekulali parafinlar vodorod yordamida kam 
molekulali 
uglevodorodlarga 
ajraladi. 
Gidrokrekinda 
quyidagi 
parafinli 
uglevodorodlar gidrirlanadi – S
n
N
2n
+2, n > 20. Olefinlarning vodorodlar bilan 
to’yintirganda parafinlar va izoparafinlar hosil bo’ladi. Syntroleum jarayoni uchun 
kichik hajmdagi gidrokreking uskunasi ishlatiladi, chunki bu texnologiyada kam 
miqdorda yuqorimolekulali parafinli uglevodorodlar ishlab chiqariladi.