Yorug’lik sochilishining turlari

YORUG’LIK SOCHILISHINING TURLARI

MUMINOV MEHROJIDDIN

Reja

• Yorug’likning sochilishi va turlari
• Elastik va noelastik sochilish
• Nelastik sochilish turlari

YORUG’LIK SOCHILISHINING TURLARI

• Quyosh nuri Yer atmosferasiga kirganda, atmosferada mavjud bo'lgan turli gazlarning atomlari va molekulalari yorug'likni barcha mumkin bo'lgan yo'nalishlarda sindiradi. Bu "yorug'likning tarqalishi" deb ataladi. Bu hodisada yorug'lik nuri muhit zarrasi bilan o'zaro ta'sirlashganda barcha yo'nalishlarga yo'naltiriladi. Muhitning o'zaro ta'sir qiluvchi zarrasi "sochuvchi" deb ataladi

• Yorug'lik nuri muhitning tarkibiy zarrasi bilan o'zaro ta'sirlashganda, u ko'p turdagi sochilishlarga uchraydi. Yorug'lik nurining boshlang'ich va yakuniy energiyasiga qarab, tarqalish quyidagicha tasniflanishi mumkin:
• 1) Elastik sochilish 2) Nolastik sochilish

ELASTIK VA NOELASTIK SOCHILISH

• 1) Elastik sochilish

Agar tushayotgan yorug'lik nuri bilan sochilgan nurning energiyasi bir xil bo'lsa, u "elastik sochilish" deb ataladi.

 

• 2) Noelastik sochilish

Agar tushayotgan yorug'lik nuri va tarqalgan yorug'lik nurining energiyasi bir xil bo'lmasa, u "noelastik sochilish" deb ataladi. Tarqatuvchining tabiati va o'lchami turli xil sochilishlarga olib keladi.

RELEY SOCHILISHI

Quyosh nurlarining yer atmosferasidagi gazlarning atomlari yoki molekulalari tomonidan tarqalishi Reylining tarqalishi deb nomlanadi.

•  
• Reylining sochilish qonuni
• Reylining tarqalish qonunida aytilishicha, "yorug'likning tarqalish miqdori uning to'lqin uzunligining to'rtinchi darajasiga teskari proportsionaldir".
•  
• Tarqalish miqdori 'S' ∝ 1/l 4
•  
• Ushbu qonunga ko'ra, qisqaroq to'lqin uzunlikdagi ranglar uzunroq to'lqin uzunlikdagi ranglarga qaraganda ancha ko'proq tarqaladi.
•  
• Quyosh nurlari atmosferadan o'tganda, ko'k rang (qisqaroq to'lqin uzunligi) qizil rangdan (uzunroq to'lqin uzunligi) ko'proq tarqaladi. Bu tarqalish osmonning ko'k rangda ko'rinishiga olib keladi.
•  
• Quyosh chiqishi va quyosh botishida Quyoshdan keladigan yorug'lik nurlari atmosferada peshin vaqtiga qaraganda ko'proq masofani bosib o'tishi kerak. Shunday qilib, ko'k chiroqlarning aksariyati tarqalib ketgan va faqat eng kam tarqalgan qizil chiroq bizga etib boradi. Shuning uchun quyoshning rangi quyosh chiqishi va botishida qizil rangga ega.

RELEY SOCHILISHI

MI SOCHILISH

• Mi sochilishi sochuvchining diametri tushayotgan yorug'likning to'lqin uzunligiga o'xshash yoki undan katta bo'lganda sodir bo'ladi. Bu, shuningdek, elastik sochilishdir. Tarqalish miqdori to'lqin uzunligiga bog'liq emas. 
• Mi sochilishi atmosferaning pastki qismidagi gulchanglar, chang, tutun, suv tomchilari va boshqa zarralar tufayli yuzaga keladi.
•  
• Mi sochilishi bulutlarning oq ko'rinishi uchun javobgardir. Suv tomchisiga oq yorug'lik tushganda, barcha ranglar teng ravishda tarqalib, birgalikda oq nurni hosil qiladi.

MI SOCHILISH

TINDAL SOCHILISH

• Quyosh nuri derazadan changli xonaga kirsa, uning yo'li bizga ko'rinadigan bo'ladi. Buning sababi shundaki, xona havosida mavjud bo'lgan mayda chang zarralari yorug'lik nurini tarqatadi. Bu Tindal sochilish misolidir
• Kolloid eritmadagi kolloid zarrachalar tomonidan yorug'lik nurlarining tarqalishi Tindal sochilishi yoki Tindal effekti deb ataladi

TINDAL SOCHILISH

RAMAN SOCHILISH

• Ramanning tarqalishi "yorug'lik nurlarining toza suyuqliklar yoki shaffof qattiq moddalar zarralari bilan o'zaro ta'siri, bu to'lqin uzunligi yoki chastotasining o'zgarishiga olib keladi" deb ta'riflanadi. 
• Chastotasi tushayotgan nur chastotasiga teng bo'lgan spektral chiziqlar "Reyl chizig'i" deb ataladi va tushayotgan nur chastotasidan boshqa chastotalarga ega bo'lgan spektral chiziqlar "Raman chiziqlari" deb ataladi. Chastotalari hodisa chastotasidan past bo'lgan chiziqlar stokes liniyalari, chastotasi tushish chastotasidan yuqori bo'lgan chiziqlar esa Antistokes chiziqlari deb ataladi.

RAMAN SOCHILISH