O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Polli suvli isitish tizimi. 
Hozirgi vaqtda keng ravishda xususiy isitish tizimlarida polli suvli isitish 
tizimlari qo’llanmoqda. Bu turdagi isitish tizimi bir nechta afzaliklarga ega: 

suvni turli usullarda qizdirish mumkin ( elektr energiya, dizel yoqilg’i, 
gaz orqali, turli qizdirish qozonlarni qo’llanilishi va boshqalar); 

suv, sodda, arzon va ekologik toza issiqlik tashuvchi; 

suvni hajm birligida issiqlikni miqdori yuqori qiymarga ega.
3 – rasm. Polli suvli isitish tizimining sxemasi. 
Tizimni ishlash prinsipi ikkita kollektor (uzatuvchi va qaytuvchi)larni ishiga 
asoslanadi.
 
Har bir ilmoq nazoratda bo’ladi va shu sababli suv bir o’rnida 
to’xtamay, aylanib turadi. Mexanizmning uzatuvchi uchi mahsus jumrak bilan 
ta’minlangan. Shuning uchun bu turdagi tizimlar engil boshqariladi, rostlashni 
kulda yoki xonali thermostat orqali bajarish mumkin.

---

21 
Jumrakni aylanishi orkali quvur ichidagi bosimni va suv oqimining 
tezliklarini rostlash mumkin. Tizim ichidagi haroratlar o’zgarishi 5 gradusdan 
oshmasligi kerak, aks holda polda yurgan holda sezilishi mumkin.
 
Bu turdagi tizimlarda asosiy e’tibor quvurlarga berilishi lozim. Zamonaviy 
quvurlar turli materiall(mis, metalloplastik, ko’p qavvatli polietilen)ardan 
tayyorlanishi mumkin. Har holda quvur materiali ulangan joylarning maksimal 
ishonchligini, quvurni yoki butun tizimning chiziqli normal kengayishini,
kislorodli diffuziyaga etarlich qarshilik ko’rsatish, ta’mirlash ishlariga yaroqligini 
ta’minlashi zarur. 
Katta e’tiborni faqatkina quvurlar talab etadi, balki polning tashqi qoplamasi 
materialliga ham diqqat bilan e’tibor berilishi lozim. Chunki turli materiall
turlicha issiqlikni uzatilishiga ega. Agarda issiqlikni yuqori darajali o’tkazish kerak 
bo’lsa, bunda pol qo’yma beton yoki keramik plitka bilan qoplanadi. Qalin gilam 
esa issiqlik o’tkazish darajasini pasaytiradi. Uni qizdirish uchun issiqlik 
o’tkazuvchi to’lik quvvatda ishlashi lozim. Agarda pol yog’ochli bo’lsa, bunda 
issiqlikni mahsus taqsimlagichlar kerak bo’ladi. Chunki yog’ochdan o’tadigan 
issiqlikni teng taqsimlab berish, murrakab jarayondir va yog’ochli polni 
o’rnatishdan oldin uning kuruklik darajasiga e’tibor berilishi lozim. Undagi namlik 
darajasi 10% dan oshmasligi kerak. Bunda ko’zda tutish kerakki, qizdirish harorati 
pasayganda namlik oshadi, harorat oshganda esa kamayadi.
Polli isitish tizimini loyihalashida juda jiddililik bilan qarash kerak. Tizim 
o’rnatilgandan so’ng, uzatilgan issiqlik butun poli bo’yicha teng taqsimlanishi 
zarur, namlik to’planadigan joylar bo’lmasligi kerak. Butun konstruksiyaning 
nisbiy namligi 80%dan kam bo’lmasligi lozim, aks holda uyda yashash mayishiy 
jihatdan noqulay bo’ladi. Plitka va plitka ostidagi materiallar orasida haroratning 
miqdori normal saqlanishi zarur, farqi 3-4 gradus bo’lib saqlanishi kerak.
Polli isitish tizimidagi suvning haroratini turli hil usullarda rostlash mumkin. 
Bunda eng oddiyi uch yo’llanmali jumrak yordamida rostlash hisoblanadi. Odatda 
issiqlik ist’emollash hajmi oshgan sari ilmoqdagi suvning o’rtacha harorati 
pasayadi. Bunni oldini olish maqsadda, ichki haroratini tug’irlab turish kerak: yoki 

---

22 
pasaytirish, yoki oshirish. Ayniqsa shu nuqtay nazar isitish tizimdagi ichki 
haroratini tezda tug’rilashga imkon beradi. 
Fizika qonunlariga asosan, pol qoplamani harorati va havo harorati teng 
bo’lganda tizim muvozanatga erishadi. Yani qozonlar ancha qizimasligi kerak. 
Ikkala haroratlar taxminan bir biriga teng bo’lishi kerak. Bu jarayon tez amalga 
oshiriladi. Shuning uchun eng yaxshisi polga o’zidan o’zi haroratni rostlaydigan 
tizimlarni o’rnatishdir. Bunda ortiqcha tashvishlar kamayadi va haroratni mustaqil 
ravishda pasaytirish yoki oshirish harakatlar keraksiz bo’ladi. Polli isitish tizimiga 
boshqa zamonaviy tizimlarni ham ko’shish mumkin. Masalan, polli konvektorlar, 
radiator yoki kondisionerlar. Ularni o’rnatilishi, haroratni rostlashiga zarar 
keltirmaslik sharti bilan amalga oshiriladi. Demak, kondisioner, suvli isitish 
tizimiga nisbatan, havoni 3 gradusga pastrok qizdirishi kerak.