Tibbiyot instituti talabalari uchun

121-rasm. Odam (a) va quyon (b) sochi anatomik tuzilishi.
Ekspertizaning ko’pchilik hollarida odam sochi bilan hayvon sochini 
farqlash mumkin. Biroq ajralgan sochni qaysi hayvonga aloqadorligini har doim 
ham aniqlab bo’lmaydi. Buning uchun har bir laboratoriyada bo’lgan sochlar 
to’plami bilan solishtirma tekshiruv o’tkaziladi.
Agar tekshiriluvchi ob’ekt odam sochi ekanligi aniqlanilsa, bunda uni odam 
tanasini qaysi qismidan ekanligini aniqlashga to’g’ri keladi. Bunda ularni 
593

---

tekshirishda topilgan barcha ma’lumotlar hisobga olinadi.
Ayrim hollarda sochni uzib olinganmi yoki o’zi tushganmi shuni o’rganish 
masalasi qo’yiladi. Uzilgan sochda piyozchasi tiriklik qobiliyatiga ega bo’lib, u 
tirik hujayralardan tuzilgan, ularning oxirgi qismida qin pardasi uzilgan 
bo’lakchalari saqlanganligi ko’rinadi. O’zi tushgan soch quruq, piyozchasi 
atrofiyalanganligi aniqlanadi va qin pardasi bo’lmaydi. O’sib tirilayotgan sochdagi 
atrofiyaga uchragan piyozchasida qin pardasi qoldiqlari ko’zga tashlanadi.
Har xil jarohatlovchi faktorlar sochda o’ziga xos o’zgarish qoldiradi. 
Ko’pincha mexanik faktorlar va yuqori harorat ta’sirini aniqlashga to’g’ri keladi. 
O’tmas vosita bilan urilganda sochni jarohatlangan joyida uni bosilishi tufayli 
qalinlashganligi va tolalanganligi ko’rinadi. O’tkir vosita ta’sirida soch kesilganda 
yuzasi tekis yoki biroz tishsimon bo’ladi. Agar soch tez xarakat bilan uzilganda 
yuzasi tekis, sekinlik bilan uzilganda esa zinapoyasimon holda aniqlaniladi.
Yuqori harorat ta’sirida sochda o’ziga xos xarakterli belgi topiladi. Kuygan 
soch xiralashib, kolbasimon shishadi. Mikroskop tagida qaralganda havo 
pufakchalari ko’zga tashlanadi. Agar yuqori harorat uzoq muddatli ta’sir qilganda 
sochlar bujmayib ko’mirga aylanib qoladi.
Sochni o’xshashligini aniqlash juda muhim va ko’pincha murakkab masala 
hisoblanadi, chunki har xil kishilarning sochlari bir biriga juda ham o’xshashi 
mumkin. Solishtirish uchun sochni odam tanasini bir xil joyidan olingani ma’qul. 
Sochni o’xshashligini aniqlashda ularga xos xususiyatlar va barcha xarakterli 
ma’lumotlar (uzunligi, shakli, rangi, qalinligi va boshqalar) hisobga olinadi. 
Keyingi yillarda bu maqsad uchun har xil fizik, kimyoviy va biologik tekshiruv 
usullari (masalan, soch refraktsiyasi koeffitsienti, kutikulalar tasviridagi chiziqlar 
soni, sochga har xil kimyoviy ta’sirlarning natijalari, sochni jinsga va guruhlarga 
aloqadorligi va boshqalar) dan foydalanish tavsiya qilingan.