Tibbiyot instituti talabalari uchun

Og’ir tan jarohati
Agar tan jarohati hayot uchun xavfli bo’lsa yoki ko’rish, eshitish yoki 
qandaydir organni yo’qotish, organlarni funktsiyasini yo’qolishi, ruhiy kasalliklar 
yoki sog’liqni buzilishi tufayli ish qobiliyatini 1/3 qismidan ko’p turg’un 
359

---

yo’qotilishi (33-foizdan ko’proq); homiladorlikni buzilishi va yuzini tanib 
bo’laydigan darajada haddan tashqari o’zgarishi og’ir tan jarohatlari hisoblanadi 
(O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 104-moddasi).
1. Hayot uchun xavfli tan jarohatlariga kiradi
:
1) kallasiga teshib kiruvchi, shuningdek bosh miyasining 
jarohatlanmasligi bo’lishi;
2) kalla suyagi gumbazi va asosiy suyagining ochiq yoki yopiq sinishi;
3) bosh miyani og’ir darajada bosilib lat eyilishi yoki miyaning 
bosilmasligi;
4) subdural, epidural yoki subaraxnoidal hayotga xavf tug’diruvchi kalla 
suyagi ichiga qon quyilish;
5) umurtqa pog’onasiga teshib kiruvchi yaralanish, orqa miyasi 
zararlanmaganda ham;
6) bo’yin umurtqasi ikkala yoyi tanasining sinishi va sinib chiqishi, 
shuningdek bir tomonlama I-II bo’yin umurtqasi yoyining sinishi, 
shuningdek orqa miya funktsiyasini buzilmasligi ham;
7) bo’yin umurtqalarining chiqishi;
8) orqa miyaning bo’yin qismida yopiq jarohatlanishlar;
9) bir yoki bir necha ko’krak yoki bel umurtqasining sinishi yoki sinib 
chiqishi tufayli orqa miya funktsiyasining buzilishi yoki klinik 
aniqlangan shokning og’ir darajasi;
10) orqa miyaning ko’krak, bel va dumg’aza segmentlarining yopiq 
jarohatlanishi tufayli og’ir spinal shokning yuzaga kelishi yoki chanoq 
organlari funktsiyasining buzilishi;
11) xalqum, hiqildoq, kekirdak va qizilo’ngachni teshib kiruvchi 
yaralanishi;
12) hiqildoq, kekirdak tog’aylarini yopiq sinishi tufayli shilliq pardalarni 
yorilishi va natijada shokning og’ir darajasini rivojlanishi, nafas 
olishning buzilishi yoki boshqa hayotni xavf ostida qoldiruvchi 
holatlar;
360

---

13) ko’krak qafasini shikastlab, plevra, perikard yoki ko’krak oralig’i 
bo’shlig’i, shuningdek ichki organlarning jarohatlanmasligi ham;
14) qorin va bryushina bo’shlig’iga teshib kiruvchi yaralanish, 
shuningdek ichki organlarning jarohatlanmasligi ham; bryushina 
orqasidagi organlarning (buyrak, buyrak usti bezi, oshqozon osti bezi 
va boshqalar) ochiq yaralanishi; siydik pufagi, yo’g’on ichakning 
yuqori va o’rta qismiga teshib kiruvchi yaralanishlar;
15) ko’krak qafasi, qorin bo’shlig’i, chanoq bo’shlig’i, shuningdek 
bryushina orqasi bo’shlig’i organlarining yopiq jarohatlanishi tufayli 
hayot uchun xavf tug’dirganda;
16) katta naysimon suyaklar – elka suyagi, son yoki katta boldir 
suyaklarining ochiq sinishlari;
17) chanoq suyaklarining sinishi tufayli og’ir darajali shok yoki massiv 
qon ketish kuzatilishi, yoki uretra parda qismining yorilishi;
18) shokning og’ir darajasiga olib keluvchi jarohatlanish yoki massiv 
qon ketishi tufayli kollaps rivojlanishi; klinik yog’ yoki gazli 
emboliyaning ko’rinishi; o’tkir buyrak etishmovchiligidan travmatik 
toksikoz rivojlanishi;
19) katta qon tomirlarining jarohatlanishi – aorta, uyqu arteriyasi, umrov 
tagi, qo’ltiq tagi, elka, yonbosh, son, tizza osti arteriyalarini yoki 
ularni kuzatuvchi venalar jarohatlanishi;
20) tana yuzasini 15 foizdan yuqori III-IV-darajali quyishi; tana yuzasini 
20-foizdan ko’proq III-darajali kuyishi; tana yuzasini 30-foizdan 
ko’proq II-darajali kuyishi, shuningdek, kamroq yuzali kuyishda 
shokning og’ir darajasi kuzatilishi; nafas olish yo’llari kuyishi 
natijasida ovoz bog’lamining shish tufayli siqilishi;
21) kimyoviy moddalardan kuyish (kontsentrlangan kislotalar, o’yuvchi 
ishqorlar, har xil kuydiruvchi birikmalar), bular mahalliy ta’sir 
qilishdan tashqari, umum-zaharli ta’sir qilib hayot uchun xavf 
tug’dirishi;
361

---

22) bo’yin organlarining siqilishi va mexanik asfiksiyaning boshqa 
turlaridan hayot uchun xavfli kompleks holatlarning kuzatilishi.
«Jarohatlanishning hayot uchun xavfliligi» va «jarohatlanish etkazailish 
usulining hayot uchun xavfliligi» tushunchasini bir-biri bilan almashtirish 
yaramaydi, chunki ohirgi holatni ekspert emas, balki tergovchi va sud belgilaydi.
Sud tibbiyoti ekspertizasi tajribasi shuni ko’rsatadiki, hayot uchun xavfliligi, 
og’ir toifaga kiruvchi jarohatlanishlar mezonining eng ko’p tarqalgan turi 
hisoblanadi.
Bosh miyaning lat eyishi va chayqalishining og’irlik darajasini sud 
tibbiyotida baholashda «Bosh miya jarohatining sud tibbiyot tashxisi» nomli 
metodik qo’llanmaga asoslanadi (A.I.Iskandarov, E.S.Shamsiev, 2005). Bu 
tavsiyanomada yopiq kalla-miya jarohatlanishi bosh miyaning chayqalishi va lat 
eyishi uning siqilishi va siqilmasligi turlariga bo’linadi. Bosh miya lat eyishi 
og’irlik darajasi engil, o’rtacha og’irlik va og’ir darajaga bo’linishi mumkin. 
Bunday hollarda sud tibbiyoti ekspertizasi nevropatolog ishtirokida o’tkaziladi. 
Agar jarohatlanish hayot uchun xavfli bo’lmasa, bunda og’irlik darajasi ularning 
oqibati va sog’lig’ining natijasiga qarab hamda jabrlanuvchining ish qobiliyatiga 
ko’ra baholanadi.