Tibbiyot instituti talabalari uchun

11.9. Sochiluvchi moddalar, suyuqliklar va oshqozondagi moddalar 
aspiratsiyasidan mexanik asfiksiya
Nafas yo’llariga sochiluvchi moddalar-tsement, qum, torf, don va ular 
aspiratsiyasi tufayli ularning yo’llari yopilib qolishi mumkin. Bunday yot jismlar 
burun bo’shlig’i, og’zi, hiqildog’i, kekirdagi va bronxlarida topiladi. Zarrachalar 
kancha mayda bo’lsa, shunchalik chuqur kirishi va hatto bronxial tarmoqlari va 
alveolalarga borib etishi mumkin. Sochiluvchi moddalar nafas yo’llari orqali 
kiribgina qolmasdan, balki yutilishi va buning oqibatida ularni oshqozon yoki 
ichaklarda ham topiladi.
Sochiluvchi moddalardan tashqari suyuq moddalar – qon, oshqozon ichidagi 
narsalar ham nafas yo’llariga tushishi ko’rinadi. Qonning aspiratsiyasi tomoq-
burun va kekirdak operatsiyalarida to’satdan kuchli qon ketish tufayli, shuningdek 
kallaning asosi yoki burun suyaqlari singanda va xushsiz holatda bo’lganda 
yo’talish refleksi bo’lmagan taqdirda qon hech bir qarshiliksiz o’pkaga o’tib ketish 
hollari ham kuzatiladi.
Oshqozon ichidagi narsalarning aspiratsiyasi ko’pincha odamning kuchli 
mastlik holatida yuzaga kelib, qusish paydo bo’lib, yo’talish refleksi ancha 
pasayganda ko’zga tashlanadi. Suyuq va yarim suyuq qusuq massalari ancha 
221

---

chuqur, hatto alveolalargacha borib etishi, qattiq massalar, ovqat bo’lakchalari esa 
bronxlarga tiqilib qolishi mumkin.
Murdani kesib ko’rilganda o’pkaning o’tkir shishganligi va yuzasi 
notekisligi ko’rinadi. O’pkasi kesilganda va uning biroz siqqanda bronxlardan 
oshqozondagi narsalar ajralganligi anivlaniladi. Yuqori nafas yo’llarining shillik 
pardasi odatda kuchli to’laqonli, shishgan, me’da shirasida qusuq massalarining 
bo’lishi va ta’sirlanishi tufayli ko’kimtir qizg’ish rangli bo’ladi. Kesib ko’rish 
natijasi o’pkaning har xil qismidan olingan bo’lakchalarni gistologik tekshirish 
bilan yakunlaniladi.
Kekirdak va katta bronxlar bo’shlig’ida oshqozon ichidagi narsalarning 
bo’lishi hamda qusuq massalari etarlicha asos bo’la olmaydi, chunki murdani bir 
joydan ikkinchi joyga tashishda, tajribasiz birlamchi yordam ko’rsatilganda ham 
oshqozon ichidagi narsalar oshqozondan engilgina siljib burun xalqum 
bo’shlig’iga, keyin kekirdak va bronxlarga o’tib ketishi mumkin. Shuning uchun 
ham me’da ichidagi narsalarni tiriklik yoki o’lgandan keyin o’tganligi to’g’risidagi 
masalani oxirigacha echishda murdani kesib ko’rish va o’pkani gistologik 
tekshiruv natijalari hamda o’lim sodir bo’lish holati to’g’risidagi ma’lumotlarni 
hisobga olgan holda echiladi.