Tovarlar kimyosi fanidan tayyorlagan

 
 
Oqsillarning denaturatsiyasi Oqsillar molekulasidagi uchlamchi va to‗rtlamchi 
qurilish darajalarini buzuvchi moddalar ta‘sirida fizik-kimyoviy va biologik 
xususiyatlarining o‗zgarishiga denaturatsiya deyiladi. Denaturatsiyalovchi omillar 
kimyoviy, fizikaviy va biologik sifatga ega b o ‗lishi mumkin. Bular orasida kimyoviy 
(kislotalar, og‗ir metallar, alkaloidlar, sirt faol moddalar va boshqalar) va fizik omillar 
(harorat, radiatsiya, ultratovush va boshqalar) nisbatan ko‗proq. Biologik denaturatsiya 
chaqiruvchilar qatorida proteolitik fermentlar ishtirok etadi, ular peptid bog‗larini 
gidrolizlash oldida oqsil molekulasining yuqori qurilish darajalarini buzadi. 
Denaturatsiya oqsilning eruvchanligini kamaytirib, cho‗kmaga tushiradi. Denaturatsiya 

---

deyarli qaytmas jarayon, ammo gohida denaturatsiyalovchi omilni olib tashlaganda 
oqsil molekulasining avvalgi tabiiy holati tiklanishi mumkin, bunga renaturatsiya 
deyiladi.
Oqsillaming denaturatsiyaga uchrash hodisasidan klinikada, farmatsiyada va 
biokimyoviy tadqiqotlarda keng foydalaniladi: a) biologik materiallarda kichik 
molekulali substratlami aniqlashda oqsillar cho‗ktiriladi; b) har xil biologik suyuqliklar 
va ekstraktlarda oqsil borligini aniqlashda va uni miqdoriy tahlil qilishda masalan, 
siydik tarkibidagi oqsilni sifat va miqdoriy aniqlash uni nitrat kislota bilan 
denaturatsiyaga uchrashiga asoslangan; d) oqsillami og‗ir metall tuzlari bilan 
bog‗lanishi ishlab chiqarishda zaharlanganlami davolashda qo‗llaniladi; e) chiqindilami 
zararsizlantirishda, teri va shilliq qavatlami dezinfeksiyasida. Tekshiriluvchi material: 
l%li tuxum oqsili eritmasi, 1% И qon zardobi. Reaktivlar: 1. Konsentrlangan nitrat 
kislota. 2. Mis sulfatning 5% li eritmasi. 3. Qo‗rg‗oshin sulfatning 5% li eritmasi. 4. 
Uchxlorsirka kislotasining 10% li eritmasi. 5. 10% li xlorid kislotasi. 6. 96% li etil 
spirti. 7. Atseton. Jihozlar: 1. Probirkali shtativ. 2. Pipetkalar. 3. Suv hammomi.
 
Aminokislotalarning qog'ozli xromatografiyasi Mazkur usul oqsil gidrolizati, qon 
zardobi, siydikdagi aminokislotalami aniqlashda, jarohatlangan jigar funksiyasining 
ahvoli to‗g ‗risida fikr yuritishda, ayrim aminokislotalar almashinuvining buzilishi 
oqibatidagi kasalliklami aniqlashda zarur tekshirish choralaridan hisoblanadi. Usul 
aminokislotalarning xromatografiya filtr qog‗ozida ikkita aralashmaydigan eritmada — 
biri suv, ikkinchisi suv bilan to‗- yintirilgan organik eritma (fenol, butil spirtining sirka 
kislota bilan aralashmasi va boshqalar) har xil darajada erishiga asoslangan. Suv 
harakatlanmaydigan faza, chunki u qog‗ozga shimilgan, harakatlanuvchi faza sifatida 
organik erituvchilardan foydalaniladi. Xromatografiya qog‗oziga bir tomchi 
aminokislota aralashmasidan tomiziladi, qog‗ozning ikkinchi uchi tegishli organik 
erituvchiga tushiriladi. Erituvchi suyuqlik qog‗ozga shimilib, o‗zi bilan birga 
aminokislotani olib harakatlanadi. Aminokislota suvda qancha yaxshi erisa, organik 
erituvchida shunchalik yomon eriydi va harakatlanish tezligi sekin bo‗ladi. Natijada 
erish 
koeffitsiyentiga 
qarab 
aminokislotalar 
turli 
masofada 
taqsimlanadi. 
Aminokislotalaming qog‗ozda harakatlanishi bo‗yicha pastdan yuqoriga, yuqoridan 

---

pastga, doira bo‗ylab (radial) xromatografiya turlari farqlanadi. Aminokislotalarning 
aniqlashda xromatografiya qog‗oziga guvoh aminokislotalar tomizilib, ulami front 
bo‗ylab o‗tgan masofasiga qarab yoki tegishli aminokislotani taqsimlanish koeffitsiyenti 
- R f iga ko‗ra aniqlanadi. R f = a/b mm da; bunda a - aminokislotani tomizilgan joyidan 
(startdan) boshlab o‗tgan masofasi; b - eritmani o‗tgan masofasi.