bajara olish qobiliyatiga asoslangan holda marketing funksiya sifatida
biriktiriladi. Bu mas’uliyatni bajarish uchun ish o‘rinlari yaratilmaydi
va ishchi yollanmaydi.
Korxonalarda marketing bo‘yicha xodim o ‘ziga tegishli bir qancha
funksiyalarni bajarishi lozim. Ularga: bozorni o ‘rganish,
rejalash,
marketing kompleksining elementlari bo‘yicha strategiyalar ishlab
chiqish, tovarni bozorga mos ravishda pozitsiyalash, nazorat va tahlil
ishlari kabilar kiradi. Bu borada har bir korxona o ‘zining imkoniyatlari,
xususiyatlari, mavjud shart-sharoitlardan
kelib chiqqan holda
yondashadi. KBSlarda bu ishlarni korxona rahbari yoki uning o‘rinbosari
boshqa funksiyalar bilan birgalikda olib borishadi. KBSlardan
«Korxonangizda marketing ishlari bilan shug‘ullanuvchi shaxs qanday
ishlarni bajaradi?» degan savol bilan murojat qilinsa, ularning aksariyati
ishlab chiqarishni rejalash, nazorat, tahlil
va savdoni tashkil qilish
bilan deb, javob qilishadi. Demak, bunday xo‘jalik subyektlarda
marketingning boshqa funksiyalariga katta e’tibor berilmaydi. Ayrimlarida
esa, «Marketing» so‘zining mazmuni haqida ham tushuncha yo‘q. Shunga
qaram ay kichik korxonalarning aksariyati bozorda bir muncha
muvafifaqiyatli faoliyat ko'rsatishmoqda. Ushbu masala yuzasidan ularda
nazariy tushunchalar bo‘lmasada, amalda marketing funksiyalarini
bajarayotganligi kuzatiladi. Adabiyotlarda
keltirilgan marketing
xizmatlaridan farq qilgan holda taklif etilayotgan modelimiz KBSlaming
quyidagi xususiyatlariga mos tushishi bilan ajralib turadi: moddiy,
moliyaviy, mehnat resurslarining kamligi; bir shaxsni bir nechta
funksiyalarni bajarishi va boshqalar. Demak, yuqorida keltirilgan 5 ta
tamoyilning hech birini KBSlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qoMlab bo'lmaydi.
KBS da marketingni tashkiliy tuzilishini adabiyotlarda keltirilganidek
«loyihali (vertikal)», yoki «matritsali» shaklda tuzishga zid keladi. Shu
sababli ham, «gorizontal» shaklga ega bo‘lgan variant taklif etilmoqda.
Bunda, xodim yakka holda, bir vaqtning o ‘zida,
marketing ishlari
bilan birga, boshqa shunga yaqin iqtisodiy funksiyalar (hisob, moliya,
menejment va boshq.)ni ham bajarib boradi. Marketing ishlari (tadqiqot
o ‘tkazish, rejalash, taktik va strategik rejalami amalga joriy qilish, savdoni
tashkil qilish, tahlil, nazorat va boshq.)ni bir xodimni o ‘zi boshqalarga
bo'ysunmagan holda, parallel ravishda olib borishi «gorizontal» shaklni
bildiradi.
12.4. Kichik biznes subyektlari marketing muhitining
shu kungi holati
Firm aning marketing muhiti bu — maqsadli mijozlar bilan
muvaffaqiyatli hamkorlik munosabatlarini o‘matish
imkoniyatlariga
ta ’sir etuvchi firmaning marketing tadbirlari va korxonaga bog‘liq
b o ‘lmagan omillar yig‘indisidir. Shundan kelib chiqqan holda,
marketing muhitini — iste’molchilar mahsulot yoki xizmatni sotib
olishi yoki olmasligi haqida qaror qabul qilish jarayoniga ta ’sir etuvchi
omillar to ‘plami deb hisoblasak bo‘ladi. Bunda, omillami kelib chiqish
manbasiga qarab 2 ta guruhga bo‘lish mumkin: 1) korxonaning mar
keting tadbirlari natijasida iste’molchiga ta ’sir etuvchi omillar (ichki);
2) korxona faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan ammo, iste’molchilarga ta ’sir
etadigan omillar (tashqi).
Birinchi guruhdagilar bevosita korxona tomonidan boshqariladigan
omillar bo'lib, marketingning ichki muhitini tashkil etadi.
Ikkinchi
guruhdagilar esa, korxonaga bog‘liq bo‘lmasdan, balki, iste’molchilarga
va ayrim hollarda korxonaga ta ’sir etuvchi omillar bo‘lib, ulaming
yig‘indisi marketingning tashqi muhitini tashkil etadi. Fanda marketingni
ichki muhitining tarkibiy tuzilishi borasida turlicha va bir-biriga bog‘liq
bo‘lmagan fikrlar ham mavjud. Masalan: E.P.Golubkov «Marketing
kompleksi bu — bozor segmentlarining ehtiyojlarini oqilona qondirish
uchun korxona tomonidan boshqariladigan marketing elementlarining
yig‘indisi. Marketing kompleksi tarkibiga: tovar, narx, siljitish, yetka-
zish (4P) kabi elementlar kiradi» deb quyidagi (8-) rasmni keltiradi.
Ushbu muallifning fikricha, bozor segmentlariga korxona tomonidan
marketing kompleksi (4P) bevosita ta ’sir ko‘rsatadi. Olimning fikrini
talqin qiladigan bo ‘lsak, ehtiyojlarni
qondirish uchun korxona
marketingi tomonidan ta’sir etuvchi va boshqariluvchi muhitni — 4P
tashkil etadi.
Ayrim adabiyotlarda, «Ichki muhit bir nechta tashkil etuvchilardan
iborat bo‘lib, ulaming har biri tayanch jarayonlami o ‘z ichiga oladi.
Yig'indisi esa, korxonaning salohiyati va imkoniyatlarini ifodalaydi.
Ichki muhit: marketing, moliya, ishlab chiqarish, xodimlar kabi tashkil
etuvchilardan iborat» deb keltirilgan. E.P.Golubkov keltirgan rasmda
esa,
bular marketing kompleksiga, bevosita ehtiyojlarni qondirishga
esa, bilvosita ta ’sir etuvchi omil sifatida aks ettirilgan. Qisqa va lo'nda
