Ma’mur qahhorov

IV. Xaqiqat
, ta’bir joiz bo‘lsa, bilish nazariyasi va umuman 
falsafaning tub masalalaridan. Zero bu har qanday faoliyatning 
pirovard maqsadi. Buyuk nemis mutafakkiri G.-V.-F. Gegel
ta’biricha, «eng jiddiy extiyoj – bu haqiqatni bilish extiyojidir». Biroq 
haqiqatni izlab topish, uni soxta haqiqatdan farqlay olish, 
yanglishuvga yo‘l qo‘ymaslik, atoqli fransuz olimi Blez Paskal qayd 
etganidek, oson ish emas: «Bunda uch maqsadni ko‘zda tutish: 
haqiqatni qidirib topish, topgandan so’ng isbotlash, nihoyat, uni 
soxtalikdan ayira bilish darkor». 
«Haqiqat nima?» degan savolga bir xil javob olish qiyin. Haqiqat 
ko‘p qirrali va ko‘p o‘lchamli.
Plyuralizm
– har kimning o‘z xaqiqati 
bor degani. Ammo kundalik ong, ijtimoiy ruhiyat nuqtai nazaridan 
emas, nazariy ong yuksaqligidan yondoshilsa, haqiqatga falsafiy-
gnoseologik ta’rif berish talab qilinadi. 
Materializm falsafasi uchun haqiqat xissiylik bilan, xis qilish mumkin 
bo‘lgan narsa bilan birday. Chunonchi, nemis allomasi Lyudvig
Feyerbax to‘g‘ridan-to‘g‘ri: «Haqiqatlik – bu xis qilish bilan barobar 
narsa » degan. Idealizm falsafasi vakillari nazarida haqiqat sub’ekt 
bilan bog‘liq, sub’ektiv narsa. Masalan, taniqli rus faylasufi 
N.K.Mixaylovskiy ta’biricha, «Haqiqat inson tufayli mavjud, insonsiz 
haqiqat yo‘q». Pragmatizm falsafasining asoschisi, AQSHlik 
mutafakkir Charlz Pirs uni «ko’pchilik e’tirof etgan, tasdiqlagan fikr» 
deb sub’ektiv-ijtimoiy fikr darajasiga ko‘tardi. Uning maslakdoshi 
U.Jems «har qanday foydali g‘oya men uchun haqiqat», deydi.

---

Nemis faylasufi G.Ioaxim, garchi haqiqat mavjudligini e’tirof etsa-da, 
uni «cheksiz bilish jarayonida etib bo‘lmaydigan ideal»,- deb 
ta’riflaydi. 
Tasavvuf va boshqa diniy-falsafiy yo‘nalishdagi ta’limotlarga ko’ra, 
surat – obraz, siyrat – ma’no; ma’noga etish – xaqqa etishdir.
Jaloliddin Rumiy: «Ollohning yaratgan olamlari cheksiz bo’lganiday, 
uning ilmi ham cheksizdir va Kur’oni Karim Ollox ilmining hammasi 
emas, uning bir qismi, binobarin, bu ilm keyin ham kashf etilishi 
mumkin» degan. Yangi haqiqatlarni ochishda, alloma fikricha, 
«yarim yo‘lda to‘xtab qolish yaramaydi: haqiqat yo’lida shariat 
bosqichidan ma’rifatga o’tiladi. Ma’rifati, bilimi oshgani sayin odam 
iloh g‘aybiga yaqinlashadi, haqiqat oshig‘i bo‘lib, Haq sari 
talpinaveradi». Demak, diniy falsafada haqiqat – Haq (Olloh), 
haqiqatni bilish – Ollohni anglash. 
Ilmiy, dunyoviy falsafa nuqtai nazaridan