Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

birinchidan,
barcha moliya bozori segmentlaridagi operatsiyalar asosida-pul 
mablag‗lari harakati yotadi; 
ikkinchidan,
moliya bozorining vositachilari sifatida moliya institutlarini 
unversallashuv jarayonlari kuzatilmoqda, ya‘ni moliyaviy xizmatlar ko‗rsatuvchi 
yagona markazga-moliyaviy supermarketlarga aylanishi; 
uchinchidan,
globalashuv moliya bozorlarini global tartibga soluvchi moliya 
institutlarini tashkil etishni zaruriyatini keltirib chiqarmoqda.
Moliya bozorini tartibga solish - 
bu tegishli usullar qo‗llanilgan xolda 
tartibga soluvchi subyekt tomonidan qandaydir obyektga maqsadli yo‗naltirilgan 
jarayon.
Moliya bozorlarini tartibga solishning barcha darajadgi umumiy maqsadi 
quyidagilardan iborat
260
: 
258
Aggarwal R. Demutualization and Public Offerings of Financial Exchanges/ R. Aggarwal, S. Dahiya //: 
http://ssrn.com/abstract=859305. Arthur T. Does Britain Need a Financial Regulator?/ Statutory Regulation, Private 
Regulation and Financial Markets.2010. August. 167 p.
259
Regulirovanie finansovix rinkov: Uchebnoe posobie / O. V. Savvina. - 2 ye izd.- M.: Izdatelsko-torgovaya 
korporatsiya «Dashkov i K°», 2012. -19s.
260
Regulirovanie finansovix rinkov: Uchebnoe posobie / O. V. Savvina. - 2 ye izd.- M.: Izdatelsko-torgovaya 
korporatsiya «Dashkov i K°», 2012. -23s. 

---

278 
1.
moliya bozorining barcha segmentlarida moliyaviy barqarorlikni 
ta‘minlash (foiz stavkalari, moliya, kredit, investitsion va sug‗urta risklarini tartibga 
solish); 
2.
noinflyatsion iqtisodiy o‗sishni ta‘minlash (pul massasi, valyuta kurslarini 
tartibga solish, inflyatsiyani targetlash); 
3.
tarmoqlararo va mamlakatlararo kapital (pul oqimlari) harakatini 
ta‘minlash (to‗lov balansi, valyuta kursini tartibga solish);
4.
inqiroz oldi signallarini aniqlash va moliyaviy inqirozlardan oldindan 
ogohlantirish; 
5.
moliya bozorida halol va sog‗lom raqobat sharoitini yaratish; 
6.
moliyaviy xizmat iste‘molchilarining moliyaviy manfaatlari va moliyaviy 
vositachilar jalb qilgan pul mablag‗larini himoya qilish; 
7.
ishtirokchilar manfaatlari yuzasidan moliya bozori barcha sektorlarida 
moliyaviy xavfsizlikni ta‘minlash; 
8.
axborot ochiqligiga maksimal erishish. 
Xalqaro moliya bozori, uning barcha segmentlari shuningdek, bozorlarni 
birlashtiruvchi hosilaviy moliyaviy instrumentlar (derivativlar) o‗zida bozor 
munosabatlari fenomeni sifatida obyektiv ravishda o‗z-o‗zini tartibga solish va 
tartibga solish obyekti hisoblanadi. Xalqaro moliya bozori yoki uning alohida 
segmentlarini o‗z-o‗zini tartibga solishdagi umumiy maqsad moliyaviy 
barqarorlikni ta‘minlashdan iboratdir. 
Xalqaro moliya bozirini o‗z-o‗zini tartibga solishning asosiy maqsadlarini 
quyidagilarga ajratish mumkin
261
: 
1.
moliyaviy risklarga aks ta‘sir; 
2.
moliyaviy risklarni kamaytirish uchun kliring va moliyaviy resurslar 
savdosi tizimi infratuzilmasini yaxshilash; 
3.
xalqaro moliya bozoridagi operatsiyalarini o‗z-o‗zini tartibga solish hamda 
tartibga solishning bozor va davlat mexanizmlari o‗rtasidagi optimal nisbatga 
erishish.
Biroq, xalqaro moliya bozorining o‗z-o‗zini tartibga solish mexanizmi, 
manfaatlarning turli-tumanligi, ishtirokchilar tomonidan bozor kon‘yunkturasining 
subyektiv baholanishi, axborotlar asimmetriyasi mavjudligi va boshqa sabablarga 
ko‗ra bozor faoliyatiga pozitiv ta‘sir etish chegarasi mavjud.
AQShning Prinston universiteti tadqiqotchilari K.Raynxart va K. 
Rogofflarning baholashiga ko‗ra, 1945-2008 yillar davomida dunyoda 97 marotaba 
yirik bank inqirozlari sodir bo‗lgan
262
.
Bulardan eng muhimlari sifatida, 1907- yildagi sarosimani (paxta narxini 
tushishi boshlanishi, foiz stavkalarini o‗sishi va Nyu–Yorkdagi moliyaviy janjal 
oqibatidagi AQShdagi keskin iqtisodiy pasayish), Birinchi jahon urushi (1914–
1918 yy.), Buyuk depressiya (1929–1933yy.), shuningdek, o‗tish iqtisodiyoti 
261
Grishina O.A., Zvonova Ye.A. Regulirovanie mirovogo finansovogo rinka: Teoriya, praktika, instrumenti.– 
M.:INFRA – M, 2010. –116s.
262
Reinhart C.M., Rogoff K.S. Banking Crises: An Equal Opportunity Menace. [Elektronniy resurs]. – 
Rejim dostupa: http://www.nber.org/papers/w14587. P. 61.

---

mamlakatlari (1981–1986 yy.) va Yaponiyadagi (1991–1992 yy.) inqirozlarni 
keltirib o‗tish mumkin.