164
Masalan, sizda ortiqcha mablag‗ mavjud bo‗lib,
siz aktsiya sotib olib, bir
yildan keyin sotib, o‗qishga pul to‗lamoqchisiz. Tegishli manbalardan Intel
kompaniyasining aktsiyalari hozirda 50 dollardan sotilayotganligi va yillik
olinadigan
dividend
miqdori
0,16
dollarni tashkil
etishi
to‗g‗risidagi
ma‘lumotlarga egasiz. Wall Street Week tahlilchilar prognoziga ko‗ra Intel
kompaniyasi aktsiyalari bir yildan so‗ng 60 dollardan sotilishi kutilmoqda. Ushbu
aktsiyani sotib olish kerakmi? Faraz qilaylik, sizni investitsiyaning 12 % lik
daromadliligi qanoatlantiradi.
Bunda, shuni ko‗rish mumkin, aktsiyadan keladigan pul oqimlarini joriy
qiymati 53,71 dollarni tashkil etadi. Hozirda aktsiyalar 50 dollardan sotilayotgan
ekan, siz ushbu aktsiyani sotib olishga qaror qilasiz. Biroq,
siz shuni tushunib
yetishingiz zarur, aktsiya bahosi 53,71 dollardan kam bo‗lishi ham mumkin,
chunki boshqa investorlar boshqa investitsiya daromadligini baholash yoki pul
oqimlari miqdoridan kelib chiqishlari mumkin. Umumlashgan dividend modelida
baholashda bir davrga istalgan miqdordagi davrlarni qo‗shib hisoblash mumkin
bo‗lib, umumlashgan formalasi quyidagi ko‗rinishga ega:
Bunda, aktsiyalar paketini qiymatini baholash uchun, avvalgi biz kelajakdagi
ma‘lum davrlardagi paktening qiymatini baholaymiz, keyin esa uning bugungi
kundagi qiymatini hisoblaymiz. Boshqa so‗z bilan aytganda, R
0
ni
hisoblash
uchun R
p
kelib chiqishini bilish zarur. Biroq, R
p
kelajakni
uzoq muddatdagi
davriga tegishli bo‗lib, R
0
ga ta‘sir etmaydi. Masalan, aktsiya paketini sotishdan
tushadigan joriy tushum 50 dollar. 75 yildan so‗ng 12 % stavkadagi diskontda
hammasi bo‗lib 1 sentni (50 dollar/1,12
75
= 0,01 dollar) tashkil etadi. Bundan kelib
chiqib, aktsiyalar paketini bugungi kundagi qiymati shunchaki, dividendlarni
qiymatini joriy summasi sifatida hisoblanishi mumkin.
Dividendlarni baholashning umumlashgan modeli tenglamasida aktsiyaga
egalik qilish davridagi aktsiyani sotishdan tushadigan tushum hisobga olinmagan
xolda
152
:
Dividendlarni baholashning umumlashgan modelida dividendlarni baholashda
dividendlar cheksiz oqimi joriy qiymatini hisoblashni talab etadi. Shu sababli,
hisoblashni soddalashtirilgan modeli ishlab chiqilgan bo‗lib,
bunday modellardan
biri, dividendlarni doimiy o‗sishi nazarda tutilgan Gordonni o‗sish modelli
hisoblanadi. Ko‗pgina firmalar yillar davomida dividendlarini domiy o‗sish
sur‘atini oshirishga harakat qilishadi. Bunda tenglama quyidagi ko‗rinishda bo‗ladi:
152
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins.304-305 pp.
bu yerda,
D
0
=oxirgi to‗langan dividend, g=dividendlarni doimiy o‗sishi
kutilayotgan,
k
e
=
aktsiyaga qilinadigan investitsiyadan talab qilinadigan
daromadlilik. Mazkur tenglamani matematik o‗zgartirishlardan keyin quyidagi
ko‗rinishga keladi
153
:
Ushbu tenglamani ishlab chiqish uchun avvalo tenglamani ikki tarafini
(1 + k
e
)/(1 + g)
ko‗paytirib, quyidagi natijani olamiz.
Faraz qilamiz,
k
e
> g bo‗lsa,tenglamani o‗ng tomoni nolga teng bo‗ladi.
Shunday qilib, chap tarafdagi
P
0
ni
soddalashtirilganda quyidagicha ko‗rinish
oladi.
Keyinchalik soddalashtirish yo‗li bilan quyidagi tenglamani olamiz.
Mazkur modelda quyidagi cheklovlar mavjud:
uzoq davrlar davomida dividendlar domiy o‗sish su‘ratiga ega bo‗ladi deb
taxmin qilinishi; dividendlarni o‗sishi (g) investitsiyadan talab qilinadigan
daromadlilikdan ko‗ra kichiriroq deb taxmin qilinishi.
Nazariy jihatdan, agarda
dividendni
o‗sish su‘rati aktsiya egalarini investitsiyadan kutilayotgan
daromadlilikdan ortib ketganda, firma uzoq muddatli davrda rivojlanishning yuqori
darajasiga erishmagan bo‗lardi.
Xalqaro investitsiyalar bozorining funktsiyalari quyidagilardan iborat
154
: turli
manbalardagi vaqtincha bo‗sh kapitalni faol mobilizatsiyasi va iste‘molchilar
o‗rtasida samarali taqsimlash; investitsiya sohasida kapitaldan yanada samarali
foydalanish yo‗nalishlarini aniqlash;
alohida investitsion tovarlar, xizmatlar va
insturmentlar talab va takliflari o‗rtasidagi nisbatni yanada obyektiv ifodalovchi
bozor narxini shakllantirish; investitsion tovar va insturmentlar sotuvchilari va
xaridorlar o‗rtasida malakali vositachilikni amalga oshirilishini ta‘minlash;
investitsion va tijorat risklarini minimallashtirish uchun sharoitlarni shakllantirish;
iqtisodiy jarayonlarni faollashtiruvchi kapital oborotini tezlashtirish.
Xalqaro bozordagi investitsiyalarni sarmoya obyektlari, investitsiyalash
maqsadlari, moliyalashtirish usullari, investitsion resurslarga bo‗lgan
mulkchilik
153
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins.306 p.
154
http://www.topknowledge.ru/investmen.
166
shakllari, muddatlari, risklari va boshqa belgilariga qarab turli shakllarda tasniflash
mumkin. XVF ning metodologiyasi bo‗yicha xalqaro investitsion oqimlar 3 ta
guruhga ajratiladi: to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiya (TTXI), portfelli xorijiy
investitsiya va boshqalar. XVF va OECD kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar
tomonidan «to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalar‖ termini zamonaviy talqini
kontseptsiyasiga ko‗ra TTXI bir mamlakat rezidentining (direct investor) boshqa
mamlakatdagi mulkidan (xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxona) uzoq muddatli
manfaatdorligini (lasting interest) ifodalaydi. Uzoq muddatli
manfaatdorlik–kompaniya boshqaruviga investorning ta‘sirini muhim darajasi va
xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxona bilan investor o‗rtasida uzoq muddatli
o‗zaro aloqalar mavjudligidir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
