Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

1. O‘simlik resurslari. O‘simliklar Yerdagi hayot manbaidir. 
Insoniyatning yashashi Yerni atmosfera kislorodi bilan ta’minlaydigan 
o‘simliklar karbonat angidrid yutib atmosferani tozalab turadi. 
O‘simlik insonning oziq-ovqati va kiyimi. U dorivor moddalar, 
kimyoviy xom-ashyo, qurilish materiallari, inson uchun hosildor, kerakli 
navlar yaratish manbai. O‘simliklar havoni fitonsidlar – zararli virus va 
bakteriyalarni o‘ldiruvchi uchuvchan moddalar bilan to‘ldiriladi. 
O‘simliklar iqlim sharoitlarini hosil qiladi, o‘simlik hayvonat olamini 
ozuqa bilan ta’minlaydi. Umuman olganda o‘simliklarning muhim 
ahamiyatlarini sanash juda mushkul. 
Fotosintez jarayonida o‘simliklar har yili 100 mlrd. t organik 
moddalar va 150 mlrd.t erkin kislorod chiqaradi. 

---

63 
Yer yuzida hammasi bo‘lib 265000 to‘r o‘simlik bor. Shulardan 92 
% i suvlikda o‘suvchi o‘simliklardir. O‘simliklar turlarining 50 % gulli 
o‘simliklar, 27 % i zambrug‘lar, qolganlari mox va lishayniklardir. 
Quruqlikda o‘simliklar tuzilishiga qarab 6 guruhga ajratiladi:
1 – Daraxtlar; 2 – butalar; 3 – yarim butalar; 4 – o‘t o‘simliklar; 5 
– lishayniklar; 6 – Moxlar. 
O‘simliklarning xalq xo‘jaligidagi muhim ahamiyati haqida 
quyidagi 
misollarni 
keltirish 
mumkin. 
O‘simliklar 
resurslari 
insoniyatning ya’ni oziq-ovqati, kiyimi qurilish ashyosidir. 
Hozirgi vaqtdagi madaniyatlashtirilgan o‘simliklar insoniyatning 
yovvoyi o‘simliklardan foydalanishdagi minglab yillardagi faoliyati 
natijasidir. O‘simliklarni madaniyatlashtirishda Janubiy va Janubiy-
Sharqiy Osiyo juda katta hissa qo‘shdi. Bu mintaqada 7822 tur 
o‘simliklar madaniylashtiriladi. Yevropada -1312; Afrikada – 500; 
Amerika qit’asida – 2117 tur o‘simliklar madaniylashtirilgan. Insoniyat 
hozirgi 30 ming tur o‘simliklardan foydalaniladi, shundan eng ko‘p 
ishlatiladigani -12 ming tur. Bundan 5 mingi manzarali o‘simliklar. 
Inson 250 tur o‘simlikdan xom ashyo oladi. Bu o‘simliklar butun 
dunyoda ekiladigan ekin maydonlarining 82% ini tashkil qiladi. 
O‘simliklar haqida aytiladigan, yoziladigan hamma fikrlar 
o‘rmonga, o‘rmon boyliklariga taaaluqlidir. Inson faoliyatida o‘rmon 
mahsulotlari ishlatilmaydigan sohaning o‘zi yo‘q. Birgina yog‘ochdan 
hozir 20 ming xil mahsulot olinmoqda. O‘rmon daraxtlarining 
dorivorligi ham beqiyos. Masalan, paxta daraxti – dizenteriya, qorag‘ay-
sil, archa-nafas oluvchi organlari zaharlovchi viruslarni o‘ldiradi. 
O‘rmonlarda kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar shahar havosiga 
nisbatan 70-80 marotaba kam bo‘ladi. Archaning karbonat angdrid 
yutish qobiliyati – 100 %, keng bargli o‘simliklarning -120 – 450 %, 
terakniki – 700 % dir. Bir gektardagi 60 yoshli qorag‘ay o‘rmonlari 1 
yilda 60 tonna kislorod, 40 yoshli eman daraxtzorlari 14 t kislorod 
chiqaradi. Bir gektar yerdagi terak daraxti vegetatsiya davomida 340 g 
chang yutadi. Bu 1 ga arquvonzorlardan 900 kg, 1 ga o‘rmon 
malinazorlaridan 270 kg asal olish mumkin. O‘simliklarning dorivorlik 
xususiyatlari haqida buyuk vatadoshimiz Ibn Sinoning – dorivorlik 
xususiyat bo‘lmagan o‘simlik yo‘q degan so‘zlarini yod olishimiz kerak. 
Tibbiyotning otasi bo‘lgan Gippokrat – 200 xilga yaqin dorivor 
o‘simliklar haqida ma’lumotlar qoldirgan. Bobokalonimiz Ibn Sino – 
900 xil o‘simliklardan foydalanish yo‘llari haqida asarlar bitgan. 

---

64 
Yer yuzida o‘rmonlarning umumiy maydoni 410 mln. ga atrofda, 
ya’ni quruqlikning 31 % ini tashkil qiladi. Yog‘och miqdori -140 mlrd. 
m
3
o‘rmonlar aholi jon boshiga; Kanadada -24 ga; Finlyandiyada -5 ga 
Rossiyada -4,2 ga, Shvesiyada -5,0 ga; Norvegiyada -2,2 ga, AQSHda – 
1,6 ga; Yevropa davlatlarida -0,1-0,4 ga va O‘zbekistonda- 0,04 gektar 
to‘g‘ri keladi.