Qızlar tárbiyası – millet tárbiyası Hayal-qızlar hám olardıń kiyiniw mádeniyatına kóz-qaras

---

Qızlar tárbiyası – millet tárbiyası
Hayal-qızlar hám olardıń kiyiniw mádeniyatına kóz-qaras
Bʏgingi kʏnde respublikamızda hayal-qızlarǵa bolǵan itibar jʏdá ʏlken hám mámleketlik 
siyasat dárejesine kóterilgen.
Qaysı bir tarawdı alıp qarasaq ta, hayal-qızlarımız óz belsendiligi, talapshańlıǵı menen
shın kewilden xalıqqa xızmet kórsetip kelmekte.
Bul álbette Jurtbasshımızdıń biz áziz hayallardı qollap– quwatlawı, hʏrmeti hám de 
itibarınıń jáne bir ayqın kórinisi.
Xayal-qızların, anaların hʏrmetlegen eldiń perzentleri keleshekte kámil insan bolıp 
jetilisiwi, tárbiya alıwı- ata-babalarımızdıń uzaq tariyxınan bizge málim.
Image not found or type unknown
Ásirese, ata-babalarımız qızlar hám de kelinler tárbiyasına oǵada joqarı itibar bergen, 
olardıń tárbiyasın juwapkerli jáne mashaqatlı dep esaplaǵan. Áne sonday tárbiya 
arqasında xalqımız tariyxında ne-ne ullı anaxanlarımız jasap ótken.
Haqıyqattan da, jámiyet rawajlanıwında hayallardıń ornı jʏdá girewli, bʏgingi kʏnde olar 
– ilimpaz, ustaz, siyasatshı, isbilermen, basshı lawazımlarda da islew menen bir qatarda- 
shańaraqta úlgili hayal, mehriban ana. 
Shańaraq- jámiyettiń kishi bir bólegi bolsa, hayal- sol shańaraqtıń uyıtqısı, keleshek 
tárbiyashısı da! 
Erler qusap quwatlı, bilegi kʏshli bolmasa da, shańaraqtaǵı “awır-awır jʏkler”di tek 
hayallar ǵana kótere aladı.
Lekin, hayallardıń kewili názik, bul kewil - qopal sózlerdi, jalanı, ósekti, zorlıq-zombılıqtı, 
aldawdı kótere almaydı!
Shańaraq bekkem bolıwı ushın bolsa, usı názik kewillerdi qabartpay, olardıń erkin bilim 

---

alıwına, salamat perzentlerdi dʏnyaǵa keltiriwine, ózleri qálegen kásipti tańlawına, elge 
xızmet etiwine hesh kim basım ótkermewi kerek. Sebebi hayal-qızlar huqıqları 
mámleketimiz tárepinen bekkem qorǵaladı hám de olarǵa turmısta óz ornın bárshe 
shárayatlar jaratıp berilgen.
Lekin, elimizdegi usınday keń imkaniyatlardan orınlı paydalanbay, óz hʏjdanın, arın, 
namısın, kʏshin qanday da bir jat illetli “ kórgensiz, tárbiyasız” kimselerdiń aldamshı 
gáplerine erip, “tegin pul”dı ańsat hám jeńil jollar menen tapsa boladı dep “ sayız” 
oylaytuǵın, turmıs dep atalmısh gʏzar joldıń kesispelerinde adasıp, tuwrı jolın, óz 
mʏnásip ornın taba almay, óz nadanlıqları arqasında qıyın awhallarǵa tʏsip qalǵan, hám
ele de adasıp jʏrgen hayal-qızlardıń jámiyetimizde barshılıǵı - jʏdá ashınarlı.
Mámleketimizde hayal-qızlardıń huqıq hám erkinlikleri kʏshli qorǵaw astında, olardıń 
shańaraqlıq hám jeke mashqalaları óz waqtında anıqlanıp, huqıqıy, psixologiyalıq, 
sociallıq, finanslıq járdemler kórsetiledi. Sonday-aq olardıń salamatlıǵına kʏshli itibar 
qaratıw, bántligin támiynlew, shańaraq shárayatların jaqsılaw maqsetinde qanshelli 
kʏshli itibar qaratılıp atırǵan bolsa da, aramızda ayrım shańaraqlardaǵı “sheberxan 
isbilermen” biykeler, jap-jas qızlar mol-molaqay dáramat tabıw ózleri bilip, ya jaman 
niyetli kimselerdiń sumlıqlı “duzaǵına”tʏsip, kıńır-qıysıq jollarǵa kirip, keyin bir ómir 
hʏjdan azabın shegip, pushayman bolıp atırǵanları ushıraspaqta.
Kópshilik adamlar, ásirese jaslar, internet tarmaqlarınan keń paydalanadı. Lekin, ayrımlar-
aldamshı, ǵárez, jawız niyette dʏzilgen internet kanalları hám saytlarındaǵı jalǵan-
kózboyama reklama, shet ellerde mol dáramatlı jumıslar, biypul oqıwlar, kurslarǵa mirát 
etedi. Olardıń “aldawına”, wáde etken mol-mol dáramatlarına isengen ayrım hayal-
qızlar “ózim bilemenlikke salıp”, elimizde olar ushın kóplegen qolaylıqlar bola tura ata-
anasın, tanıslarının aytqanın tıńlamay shet ellerge jol aladı. Ol “wádeparazlar” birden 
jalǵan isletpey, ishaqıların tolıq hám mol etip tólep, óz isenimlerine kiritedi, soń 
adamlardı áste ǵárez niyettegi jawızlıq “iyrimine” tarta baslaydı. Soń bul “iyrimnen” 
ańsatlıq penen shıǵıw joq, jol joq,...( Bunday waqıyalardı óz basınan keshirgenler hám 
shın pushayman bolǵanlardan telekórsetiwler arqalı kórgenbiz, esitkenbiz.) Bulardıń 
hámmesi- insannıń shʏkirlik ete bilmewi, isenimsizligi, sabırsızlıǵı, bilimsizligi, bir sóz 
benen aytar bolsaq ruwxıy dʏnyası sayızlıǵı aqıbetinde boladı dep oylayman.
Jáne bir jaǵday, usı internet tarmaqlarındaǵı biybastaq kiyingen, ózlerin reklama 
qılǵanlarǵa elikley me, ya pikirlew dʏnyasınıń tarlıǵı ma - bʏgingi kʏni kóshelerde hayal-
qızlar arasında kiyiniw mádeniyatına itibar berip qaraytuǵın bolsaq, jası bir talayǵa barıp 
qalgan ʏp-ʏlken apaylardıń da tap-tar jáne ayrımlarınıń hár jer jırtıq djinsi shalbar, jʏdá 
kelte kóylek yaki yubkalar kiyiwi, qulaqqa 5-6 sırǵa iliwi, bet-jʏzlerine pirsing isletiw, bet 

---

jʏzin qap-qara etip qımtap oranıp jʏriw qusaǵan , biziń mentalitetimizge tán bolmaǵan 
ersi qılıqlardı islep jʏrgeni menińshe dım uyat. 
Djinsilar, kelte yubkalar, kelte kóylekler ...máyli jaslar kiyse kiyipti, jarasıptı yamasa 
jasǵoy deymiz, lekin ózleri solay kiyingen orta jaslı apaylardıń bul jaslarǵa aqıl násiyat 
aytıwı, olardıń keleshekte bir shańaraqtı baxıtlı etetuǵın bolajaq kelin, bolajaq ana, dım 
bolmaǵanda milliyligimizdi hʏrmet etiwi kerekligin uqtıratuǵın jasqa kelgen waqtı emes 
pe?
Kóshede rası kim kelinshek, kim qız ekenligin ayıra almay qaldıq! Kelinshek kórki oramal 
emespe edi, kelin kelse analar ne-ne niyetler menen olardıń basına aq oramal tartatuǵın 
edi?! 
Bilemiz, mekteplerde, barlıq oqıw orınlarında, máhállelerde kiyiniw mádeniyatı haqqında 
tez-tezden seminarlar, sáwbetler ótkerilip barıladı. Lekin, ata-babalarmız da bir naqıldı 
biykar aytpaptı , “qus uyada kórgenin isleydi eken”-dá !
Ayrım hayal-qızlardıń bet jʏzin qımtap oranıp, qap-qara kiyim kiyip jʏriwine toqtap 
ketsem. Jaqın waqıtlarda aramızda usılay, oranıp kiyiniw ádeti kirip keldi. Kópshilik bul 
kiyimdi hijap dep aytıp jʏr. Mine-usı hijap kiyimi, bul ne ózi, moda ma yaki eliklew me? 
Biliwimizshe bul kiyim Awǵanstan, Iran, Iraq, Saud Arabiyası, Siriya xalıqlarına tán kiyim 
tʏrleri edi, hijap erterekte milliy kiyimlerinen esaplanǵan, sebebi olardı qattı ıssı hám 
qum sellerinen qorǵaw ushın solay oranıp kiyingen.
Eger bul modada bolsa, moda áleminde eń rawajlanǵan eller bolǵan franciya, 
germaniya, italiyada hayallar nege hijaptı kiymeydi? Eger eliklew bolsa - kimge eliklep 
atırmız, naǵız terrorizmniń háwij alıp atırǵan orayı bolmısh Awǵanstan, Iran, Iraq, Saud 
Arabiyası, Siriyaday ellerdiń ne bir terror buzǵınshılıqların ámelge asıratuǵın ayrım qara 
hijapqa oranıp jʏretuǵın hayallarına ma, internettegi maǵlıwmatlarda aytılıwınsha 
hátteki sol ellerdiń hayalları da bʏgingi rawajlanǵan zamanda olay oranıp jʏrmes eken.
Bul - hesh qanday moda emes. Zamanagóylik te emes.
Bunday kiyiniwdi- mázi ermek, eliklew, yamasa “ musılman hayallar solay oranıp jʏriw 
kerek”, dep qáte sóyleytuǵın ayrım shalasawat “ mollasımaqlar” dıń pasıq pikirlerin 
maqullaw, ya bolmasa óz xalqın, milliyligin, milliy qádiriyatların hʏrmet etpew, 
mensinbew yaki ruwhıy jaqtan qalaqlıq dep tʏsiniwge ǵana boladı. Bulay pikirlewlerge 
shek qoyatuǵın waqıt kelgen joq pa?
Ózge bir xalıqtıń kiyimin, tap milliy kiyimimizdey kiygendey maqtanıp internet 

---

tarmaqlarında ózlerin kóz-kóz etip, reklama etetuǵını bolsa asa tentekliktiń kórinisi.
Birewler bul kiyimniń dım sulıw ekenligin aytıptı. Maǵan sulıwlıqta hind sarileri, yapon, 
koreya, kitay qusaǵan xalıq kiyimleri de unaydı , sonda “maǵan jarasadı”dep kóshede 
sari orap jʏremiz be?? Ol kiyimlerdiń óz kiyiliw ornı bar.
Keleshegimiz gʏlleri bolǵan balalarımızǵa usınday ersi qılıqlar menen tárbiya kórsetemiz 
be?! Jámiyetimiz rawajlanıwına solay ʏles qosamız ba?!
Biziń xalqımızda hesh qashan qara reńdegi kiyim moda bolmaǵan, qaraǵa oranbaǵan, 
jası ʏlken ájelerimiz aytıwınsha qara, kók reńli kiyimdi tek ǵana aza tutqanda kiygen. 
Qara hám kók oramal oramaǵan. ( Bʏgingi kʏnde ayrımlar toy-merekelerge kiyedi). 
Bunı bizler tariyx betlerindegi maǵlıwmatlar, sarǵayǵan suwretler arqalı jaqsı bilemiz.
Jannan áziyz perzentleriniń bası kesilip, aldılarında dumalap jatqanında da - Qumar 
analıq, márt Tumaris Analarımız qara kiyimge oranıp almaǵan. Jawlarǵa náletler aytıp, 
elin qorǵap, xalıq azatlıǵına tilekles bolıp otırǵan. Naǵız Biybipatma tuqımı, iyman jʏzli 
bul Analarımız, olardıń kiygen kiyimleri, jʏris-turısı, ádep penen sóylewi, aqıllılıǵı, 
sabırlılıǵı, miyrimliligi- bizler ushın ʏlken tárbiya mektebi emes pe. 
Joqarıdaǵı mısallarda keltirip ótkenimdey bir-eki márte shet elge barıp kelip, sol xalıqtıń 
kiyim jáne tutırıqsız, bizge jat ádetlerin ʏyrenip kelip, ózin hár kimge zamanagóy 
kórsetpesten, qayda bolsa da óz shańaraǵımızdı, eli-jurtımızdı, milletimizdi, milliyligimizdi 
hʏrmet eteyik.
“ Milliylikti ańlaw-ózin ańlaw” demekdur. 
Jaslardı zamanagóy emes, al milliyligimizge say ruwxta mʏnásip etip tárbiyalayıq, 
olarǵa “Ózge elde xan bolǵansha - óz elińde shopan bol” degen xalıq danalıqlarınıń 
maǵızın ele de tereńirek ʏyreteyik!
Shańaraqta qız hám kelinlerimiz tárbiyasında boslıqqa jol qoymayıq. Milliyligimizge daq 
tʏsiretuǵın jat illetlerden awlaq saqlayıq. 
Tárbiya- shańaraqtan baslanadı, shańaraktıń tiregi – Analar!
Bizler qız emes – analar tárbiyalayıq! Sebebi jaman ana bolmaydı, jaqsı analar bolsa 
perzentlerine jaqsı tárbiya bere aladı.

---

Zulfiya Sátbaeva
Nókis qalası