Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

HARAKAT BIRLIKLARI
Skeletning ko’ndalang targ’il muskullari miya stvoli va orqa miyadga
motoneyronlar tomonidan nervlanadi. Bu neyronlarning aksonlari shoxlanib, bir
nechta muskul tolasiga yetib keladi va ularda mioneyronnal sinapslar hosil
qiladi. Bir motoneyron va u nervlaydigan muskul tolalari majmuasi harakat
birligini tashkil qiladi. Turli muskullarning harakat birligiga kiradigan muskul
tolalarining o’rtacha sonida katta farq bo’lishi mumkin. Masalan, odamning ko’z

---

soqqasi muskullarida harakat birligi 10 toladan kam, qo’l barmoqlari
muskullarida 10-25 toladan iborat bo’lsa, boldir muskullarida har bir harakat
birligi 2000 va undan ko’p tolalardan tashkil topgan. Keltirilgan misollardan
yaqqol ko’rinib turibdiki, muskul bajaradigan harakatlar qanchalik aniq va
uyg’un bo;lsa, undagi harakat birliklari shunchalik oz tolalardan tuzilgan
bo’ladi.
Harakat birliklari faqat o’zi qamrab olgan tolalar soni bikan emas, ularning
sifati bilan ham bir-biridan farq qiladi. Bu tolalar tez qisqaruvchi va sekin
qisqaruvchi bo’lishi mumkin, Shunga yarasha tez va sekin harakat birliklari
ajratiladi. Sekin harakat muskullarining qisqsrishi 100 ms dan ko’proq davom
etadi, tez birliklar esa 10-30 ms davomida qisqarib bo’ladi. Ba’zi bir muskulla
asosan tez birliklardan tuzilgan (masalan, ko’z soqqasi muskullari), boshqalari
esa – asosan sekin harakat birliklarining yig’indisi (masalan, boldir myskuli).
Bular tez va sekin muskullardir.
Muskullarning ko’p qismi aralash muskullardir. Ular tarkibida ham tez, ham
sekin harakat birliklari mavjud.
Harakat birliklarining fiziologik xossalari ular tarkibidagi tolalarning
qisqarish tezligiga bog’liq. Asosan sekin tolalardan tashkil topgan boldir
muskuli unga ta’sir qiluvchi impulslar chastotasi sekundiga 10-15 marta
bo’lganda silliq tetanik ravishda qisqaradi. Tez harakat birliklaridan iborat
bo’lgan barmoq muskullarini tetanik holda qisqartirisgh uchun chastotasi
yuqorroq, taxminan sekundiga 50 marta bo’lgan impulslar zarur.