belgilanadi, ya’ni tegishli qadriyatlar tizimi tarkib to’adi. Bu tizim odamlarning muhim xususiyati hisoblanadi,
ularning hayotga munosabatini aks ettiradi va jamiyatdagi xulq-atvorini ko’p jihatdan belgilaydi.
Falsafaning axloqiy funksiyasi
odamlar xulq-atvori va u yoki bu jamiyatda yuzaga keluvchi munosabatlar bilan
bog’liq
. Bunda, masalan, axloqiy qadriyatlar, ularning tabiati, asoslari va jamiyatdagi amaliy roli falsafaning tadqiqot
predmeti hisoblanadiki, bu jamiyatda yuzaga keladigan va tabiiy yo’l bilan, ya’ni real hayot amaliyotida o’rnatiladigan
me’yorlar va qoidalarga sezilarli darajada ta’sir ko’rsatadi. Bunday me’yorlar ijtimoiy munosabatlarni tartibga
soluvchi muhim dastak hisoblanadi va odamlarning o’zaro aloqalari, ularning munosabatlari va o’zaro til to’ish
darajasida namoyon bo’ladi. Xulosa qilib aytish mumkinki, falsafa doimo axloqda, jamiyatning barcha a’zolari xulq-
atvorida namoyon bo’ladi va shu tariqa yana bir muhim funksiya – axloqiy funksiyani bajaradi.
Falsafaning tarbiyaviy funksiyasi
haqida fikr yuritilganda bu masalaning xalqaro darajadagi keng va har
tomonlama muhokamasi natijalarini hisobga olgan holda so’z yuritish o’rinli bo’ladi. Bugungi kunda nafaqat ayrim
xalqlar, balki butun jahon hamjamiyati o’z-o’zini anglab etishga yo’naltirilgan falsafaga muhtojdir. Buni 2002 yildan
Yunesko qaroriga binoan, butun dunyoda har yili noyabr oyining uchinchi ‘ayshanbasida o’tkaziladigan “Jahon falsafa
kunlari” ham, hozirgi kunda dunyo uchun eng muhim masalalarga e’tiborini qaratadigan Jahon falsafa Kongresslari
ham tasdiqlaydi. Darhaqiqat bunday kongress birinchi marta 1900 yilda Fransiyada o’tkazilgan, 1948 yildan boshlab
uni har besh yilda bir marta o’tkazish an’anaga aylangan. Xususan, 1998 yilda Boston shahrida (AQSH) bo’lib o’tgan
XX jahon falsafa kongressi “‘aydeyya: insoniyatni tarbiyalashda falsafa” mavzusiga bag’ishlangan bo’lsa,
Turkiyaning Anqara shahrida o’tkazilgan XXI Jahon falsafa kongressida “Falsafa jahon muammolari bilan yuzma-
yuz” mavzusi atroflicha muhokama qilindi. XXII jahon falsafa kongressi birinchi marta Osiyo mamlakati bo’lmish
Koreya Respublikasining Seul shahrida “Hozirgi davrda falsafani qayta anglash” degan umumiy mavzu ostida bo’lib
o’tdi. Kongresslarning mavzularidan ko’rinib turganidek, falsafa real hayot bilan uzviy bog’liq va eng muhim
muammolarni anglab etishga xizmat qilib keldi. SHunday muammolardan biri – insonni shaxs sifatida tarbiyalash va
kamol to’tirishda falsafaning roli va ahamiyati masalasidir. Buning uchun esa, albatta, qadimgi davr
mutafakkirlarining asarlariga yana bir bor murojaat etish taqozo etiladi.
Qadimgi mutafakkirlar har tomonlama ta’lim va tarbiyani, ya’ni o’z qobiliyatlari va imkoniyatlarini ro’yobga
chiqarishga qodir bo’lgan jismoniy va ma’naviy jihatdan komil insonni voyaga yetkazishni «paydeyya» (yunon. pais
– bola) atamasi bilan ifodalaganlar. O’sha vaqtlarda paydeyya aristokratiyaning o’ziga xos belgisi hisoblangan;
endilikda faylasuflar ta’lim va tarbiya muammolarini yana birinchi o’ringa qo’yib, ularni hal qilishda falsafaning rolini
aniqlashga harakat qilar ekanlar, bu tushunchani yana esga oldilar. Xususan, Boston kongressidagi asosiy
ma’ruzalarning mualliflaridan biri frantsuz faylasufi Per Obenk: «Insonning vahshiyona tabiatidan ma’rifatli tabiatga
o’tish imkoniyati qay darajada mavjud?», degan savolni o’rtaga tashlaydi. Uning fikricha, insonning yagona tabiati
ikki ma’noli bo’lib, faqat ma’rifat (Paydeyya) odamzodni so’zning to’liq ma’nosidagi insonga aylantiradi yoki, Platon
ta’biri bilan aytganda, Paydeyya uning ko’zini ochadi.
Do'stlaringiz bilan baham: