1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

Yer yuzasidagi nuktaning balandligi.
Gerografik, tugri burchakli koordinatlar bilan nuktaning planli urni aniklaniladi.
Nuktaning planli urni derganda, bu nuktaning shartli kabul kilingan ellipsoid yoki shar
yuzasidagi urni tushuniladi. Xakikatda esa nukta err ellipsoidi yuzasida emas, balki
yerning tabiiy (fizik) yuzasida joylashgan nuktaning urnini aniklash uchun uning
boshlangich satxiy (geroid) yuzasidan balandligini xam e'tiborga olish zarur. Nuktaning
boshlangich satxiy yuzasidan balandligi, uning balandlik koordinatasi xisoblanadi.
ERr yuzasidagi nuktaning balandligi, shu nuktadan satxiy yuzaga tushurilgan tik chizik
uzunligiga terngdir. Nukta balandligi kaerrdan boshlab xisoblanishiga kura absalyut,
shartli xamda nisbiy buladi.
ERr yuzasidagi nuktaning absalyut balandligi okeran yoki derngiz satxiga nisbatan
xisoblanadi. Nuktaning absalyut balandligi N, bilan berlgilanadi.
Odatda xar bir mamlakat terrritoriyasidagi nuktalarning absalyut balandliklari, shu
mamlakat terrritoriyasida joylashgan biron bir derngiz satxiga nisbatan aniklaniladi.
M: MDX da nuktalarning absalyut balandligi Kronshtadt
(Boltik derngizi) futshtogining noliga nisbatan xisoblaniladi. Kronshtadt futshtogi -
Kranshtadt aylanma kanalidagi kuprikning granit ustuniga maxkamlangan mis taxtadir.
Bu mis taxtaga fin kultigi suvining kup iillar kuzatish natijasida aniklangan urtacha satxi
chizik bilan berlgilangan. Bu chizikka futshtok noli deryiladi.
Agar biron -bir joyda nuktalar balandligini Boltik derngizi satxiga nisbatan aniklash
mumkin bulmasa, ya'ni nukta balandligi aniklanayotgan joyda absalyut balandligi
ma'lum bir nukta bulmasa shu joydagi biron nuktaning balandligi ma'lum bir mikdorga
terng derb kabul kilinadi va bu nuktaga nisbatan boshka nuktalarning balandligi

---

57
aniklaniladi. Bu nuktalarning balandligi shartli balandlik xisoblanadi. Nuktalarning shartli
balandligi N1 bilan berlgilaniladi.
ERр юзасидаги нукталарнинг абсалют ёки шартли баландликлари фарки нисбий
баландлик дerйилиб, у h билан бerлгиланади.
Нуктанинг нисбий баландлиги мусбат ёки манфи булиши мумкин.
А. нуктанинг абсалют, яъни дerнгиз сатхига нисбатан баландлиги
Н
А
,
В
нуктани ки эса Н
в
чизик узунлигига тerнгдир.
А. нуктанинг шартли, яъни кул сатхига нисбатан баландлиги HU ,В нуктанинг шартли
баландлиги эса №в чизик узунлигига тerнг.
А ва В нукталарнинг баландликлар фарки яъни бу нукталарнинг нисбий
баландлиги (h
AB
) - В. нуктанинг баландлиги (Нв) дан А нуктанинг баландлиги (Нд) ни
айрилганига тerнг,
яъни h
АВ
=
Н
В
-
Н
А
.
А нуктанинг В
нуктага
нисбатан
баландлиги эса
h
АВ
=Н
A
-
Н
B
.
В.нуктанинг А
нуктага нисбатан
баландлиги
мусбат (+), А.
нуктанинг В.
нуктага нисбатан
баландлиги
эса манфий (-)
дир.
Tayanch suzlari

---

58
Kernglik, uzoklik, bosh merridian terkisligi, ekvator terkisligi, sharkiy, garbiy,
shimoliy, janubiy, uk merridian, kilomertrli tur, abstsissa uki, ordinata uki, 6-gradusli
zona, gorizontal proerktsiya, nisbiy balandlik, absalyut balandlik, shartli balandlik.