Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус

11.2 Ish haqini tashkil etish asoslari va uni tartiblashtirish.
Ish xakini tashkil etishning bosh me’zoni - mehnatning mikdori va sifatiga 
yarasha xak tulashdir. Mehnatga yarasha xak tulashda ishlab chikarish
kuchlarining tarakkiet darajasi va ayrim xodimlarning mehnat ulushi
inobatga olinadi. Bu xodimlarning ishlab chikarishini rivojlantirishdan
va takomillashtirishdan moddiy manfaatdorlikni ta’minlaydi, malakasini va 
mehnat unumdorligini oshirishda ragbatlantiradi, mehnat intizomini
mustaxkamlash xamda mehnatga munosabatni tarbiyalashda muxim vosita 
xisoblanadi.
Mehnatga xak tulashda har bir tarmokning tutgan urni, iktisodiy
rayonlarning tarakkietning axamiyati va sharoitiga karab differensial 
endashiladi.
Mehnat natijalaridan moddiy manfaatdorlikni ta’minlash maksadida
davlat turli ragbatlantirish choralarini belgilaydi. Jumladan, malaka
darajasiga yarasha ish xaki lavozimga belgilangan xak va kushimcha tulovlar 
shularga taalluqlidir. Mutaxassis kancha kup va samarali mehnat kilsa,
mehnatga xak tulashning bu tajribaga binoan ishlab chikargan pirovard
natijaga kura shuncha kup moddiy ragbatlantiradi. Mehnat

---

natijalaridan moddiy va ma’naviy ragbatlantirish prinsipini joriy etilishi
ish xakining tarbiyaviy ta’sirchanligini kuchaytiradi.
Mukofotli 
ish 
xaki 
esa 
turli 
mukofotlar 
va
ragbatlantirishlarni ifodalaydi. 
Ish xakini tashkil etishning asosiy mezonlaridan yana biri ish xakini 
usish sur’atidan mehnat unumdorligini usish sur’atining ilgarilab
borishdir. Agar mehnatkashlarning ish xaklari mehnat unumdorligiga
nisbatan tez eki teng ussa muxim xalk xujaligi muvozanatligi buziladi
jamgarmaning xajmi muljallangan mikdordan kam bulib koladi.
Ragbatlantirishning muxim asosiy prinsiplaridan biri ish xakining 
davlat tomonidan tartibga solib turilishi. Iste’mol fondi va uning ijtimoiy
ishlab chikarish xodimlari orasida taksimlanishi lozim bulgan kismini
maksadga muvofik bulishi, tarmoklararo muvofiklashtirishda xar kaysi
tarmokning ijtimoiy ishlab chikarish tarakkietidagi va mamlakat
mudofaasini ta’minlashdagi axamiyatini e’tiborga olgan xolda belgilanadi. 
Эng yukori ish xaki sanoatning muxim tarmoklarida belgilangan. Bu esa 
muxim sanoat tarmoklarida mutaxassislarning turgunligi taьminlaydi va
ularning taraqqieti uchun sharoit yaratadi. Shuningdek, tarmoklardagi ish
sharoiti,ishlab chikarishni tashkil etishning uziga xosligi (er osti ishlari, xarorat 
va boshkalar) e’tiborga olinadi. Tarmoklardagi muvofiklashtirishda turli
malakali va turli mutaxassislikdagi ishlarning ish xaklari orasidagi
zaruriy nisbat,ularning mehnat sharoitlari (sovuk,issik,ogir) va ishlab
chikarish jarayonini tashkil etish usullariga binoan belgilanadi.
Mehnatga yarasha xak tulash iktisodiy rayonlararo moslashish, ayrim 
rayonlarning uziga xos xususiyatlariga bog’liqdir.

ÌÀÂÇÓ ÁO’ÉÈ×À ÍÀÇÎÐÀÒ ÑÀÂÎËËÀÐÈ: 
1.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ish haqi tushunchasini ta’riflab bering.

---

2.
Кorxonalarda mehnatga haq to’lash qanday omillarni e’tiborga olib tashkil 
etiladi.
3.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnatga haq to’lash qanday iqtisodiy vazifalarni 
bajaradi.
4.
Ish xaqini tashkil etishni bosh mezoni qanday omillarni o’z ichiga oladi. 
5.
Ish haqi va davlat tamonidan uni tartibga keltirilishi qanday amalga oshiriladi.
6.
Sanoat tarmoqlarida mehnatga haq to’lash va ishlab chiqarish jarayonlari
bog’liqligi qanday amalga oshiriladi.