Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус

IX. ISHLAB CHIQARISH JARAYONI VA UNING 
TUZILISHI.
IX. 1 Ishlab chiqarish jarayoni va unnng tuzilishi (strukturasi). 
 
Ishlab chiqarish jarayoni
- korxonaning murakkab va kup kirrali 
faoliyati asosida tashkil topgan bulib, uning asosiy vazifasi dastlabki xom 
asheni tayer mahsulotga aylantirishdir. Ishlab chikarish jarayoni mehnat 
vositasi ishlab chikarish kuroli va jonli mehnat xarakati yiginadisidan iborat 
bo’ladi. Xom ashyoning tayyor mahsulotga aylanishida xamma jarayonlarning 
roli bir xil bulmaydi. Baьzi jarayonlar xom ashyoning (masalan. pivo pishirish 
jarayonida pishiruvchi qozonlar yoki konserva zavodida pasterilizasiya 

---

jarayonlari) tayyor mahsulotga aylanishida bevosita katnashadi. Shunday 
jarayonlarning
 
yig’indisi asosiy ishlab chikarishnn tashkil etadi. Ayrimlari esa 
xom ashening tayer mahsulotiga aylanishida kerakli imkoniyat
 
yaratadi. Bular 
korxonaga zarur materiallar etkazib berish, dastgohlarni tuzatish, elektr quvvati 
bilan ta’minlash, tayyor mahsulotlarni jo’natish kabi yordamchi jarayonlar 
yig’indisidan iborat. Bu jarayonlar yig’indisiga yordamchi ishlab chikarish 
jarayoni deb ataladi.
Asosiy va yordamchi ishlab chiqarish jarayonlari va qisman mehnat 
jarayonlari bir-biri bilan uzaro bog’liq tarzda yulga kuyilgan xolda yukori sifatli 
mahsulot ishlab chikarish natijasida korxona yukori darajadagi samaradorlik 
kursatkichlariga erishadi. Shuni aytish kerakki, asosiy ishlab chikarish 
jarayonlarida, bir xil uchastkalarning unumliligi bir-biriga mosmasligi, 
ishchilarning notugri joylashtirilishi, dastgoxlar kompanovkasining buzilishi, 
texnologiya tuzumiga e’tibor bermaslik, mehnatni ilmiy asosda tashkil kilmaslik 
natijasida, yordamchi ishlab chikarish jarayoni yukori darajada tashkil 
etilmasligi kabi xolatlar korxona texnikaviy-iktisodiy kursatkichlarining 
pasayishiga olib keladi.
Ishlab chikarish jarayonlarining yig’indisi qisman mehnat jarayonlaridan 
iborat bulib, ularni turkumlashda okilona variantlardan foydalanib, tugri 
loyixalash talab etiladi. Ishlab chikarish jarayonida texnologik jarayoni chizma 
bulaklarga taksimlanish xolislikni talab kiladi, chunki ularda doimiy alomatlar 
saklanib kolishi karak. Ishlab chikarish jareni - ish kuni, mehnat buyumi va 
mehnat vositasining doimiyligi natijasida paydo buladi. Agar ulardan kaysi biri 
uzining xarakati va sifati jixatidan uzgarsa, yangi ishlab chikarish jarayoni 
paydo buladi (ishchi - ish kurolini eki xam asheni uzgartirsa albatta yangi 
mahsulot, yangi mehnat paydo buladi).
Bir xil ish joyida bir eki bir necha ishchilar turli xil jarayonni boshkarishi 
mumkin. Bu esa kisman mehnat jarayonini tashkil kiladi. 

---

Mehnatning ish qurollari bilan ta’minlanganligi va unda insonning 
ishtirok 
etishiga 
qarab, 
u 
mexanizasiyalashmagan, 
qisman 
mexanizasiyalashgan, mashinalashgan jarayonlarga bo’linadi.