Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус

Mehnatni texnikaviy 
normallashtirishning asosiy maqsadi – 
mavjud texnika, asbob-uskuna, ilg’or 
texnologik tadbirlar, mehnatni tashkil qilish unumdorligidan to’la foydalangan 
sharoitda ishlab chiqarishda mahsulot birligini tayyorlash uchun sarflangan ish 
vaqti birlik normasida mahsulot ishlab chiqarish miqdorinn belgilashdan 
iboratdir. 
Ishchi mehnatni sarflash darajasi va dastgoxlardan unumli foydalanish 
texnikaviy normallash asosida aniqlanadi. 
Mehnatni texnikaviy 
normallashninig asosiy vazifasi 
mehnat buyumi yoki mahsulot birligini ishlab 
chiqarishda zarur bo’lgan mehnat miqdoriga sarflangan vaqtni belgilashdir. Bu 
usul yordami bilan har bir ish joyida, texnologik operasiyalarida va ilg’or 
mehnat uslublarini joriy etishda mehnat sarfini kamaytirishga imkoniyat yaratib 
beradi. 
Mehnatni normallashtirish usuli:

ishlab chiqarishni tashkil etish, uni rejalashtirish va muhim 
texnikaviy-iqtisodiy ko’rsatkichlarga: (masalan, ishlab chiqarish quvvatlaridan 
foydalanishga); 

mehnat unumdorligini o’stirish darajasiga (kadrlar extiyoji–soni, 
kasbi, ixtisosi va malakasi);

o’rtacha ish xaqi va ish xaqi fondiga asoslanadn. 
Yuqoridagi omillardan foydalangan xolda mehnat unumdorligini oshira 
borish natijasida mahsulot ishlab chiqarishning pirovard darajasiga erishishga 

---

imkoniyat yaratiladi. Mehnat birligiga sarf bo’layotgan vaqtni tejash natijasida 
belgilangan vaqtda ko’p xajmli mahsulot ishlab chiqarilib, vaqt iqtisod qilinadi. 
Mehnatni texnikaviy normalash usullarini qo’llash yordamida sarflangan 
ish vaqtini o’rganish va o’lchash, norma xosil qiluvchi omillarni aniqlashga 
erishiladi. Mehnat jarayonlarini tashkil qilish jarayonida mehnat sharoitidagi 
o’zgarishlarga binoan bu normalarni qayta ko’rib chiqish orqali ilg’or ishlab 
chiqarish tajribasi asosida optimal va hozirga zamon talablariga javob 
beradigan mehnat sarfi normalari ishlab chiqiladi. 
Vaqt normasi
muhandislik xisoblari, xronometraj o’lchovlari asosida 
belgilanib, mahsulot birligi yoki ish (biror buyumni ishlash, biror jarayonnn 
bajarish) birligi uchun joriy ish vakti sarfiyotini belgilaydi. 
Vaqt normasi
, ishchi yoki brigada tomonidan vakt birligi ichida 
chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ish miqdorini belgilashda asos 
qilib olinadi. Vaqt normasi quyidagi formula bilan aniqlanadi;