“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

Davlat tuzumi va boshqaruv tizimi.
Xonlik mutlaq monarxiya bo‘lib, oliy hukmdor - xon 
davlat boshligi edi.
 
Ma’muriy jihatdan xonlik hududi 15 ta viloyatga (Pitnak, Hazorasp, Xonqa, 
Urganch, Qo‘shko‘pir, G‘azovat, Qiyot, Shohabbos, Toshhovuz, Ambar-Manoq, Gurlan, Ko‘hna 
Urganch, Xo‘jayli, Chumanoy va Qo‘ng‘irot) va 2 ta noiblikka bo‘lingan. Viloyatlar shahar va 
masjid qavmlarini (qismlarni) o‘z ichiga olgan. Masjid qavmlari obro‘li oqsoqollar, qozilar va 
miroblar tomonidan boshqarilgan. 
Davlat boshlig‘i
– xon hokimiyati vakolati nasldan naslga o‘tgan. Muhammad Rahimxon I 
o‘z hukmdorligi davrida davlat boshqaruvi tizimida islohot o‘lkazgan. Unga ko‘ra xon huzurida 
yuqori ma’muriy organ – Oliy Kengash ta’sis etilgan. Oliy Kengash davlatning qonun 

---

chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati vazifasini bajargan. Oliy Kengashga xonning o‘zi 
rahbarlik qilgan. Oliy Kengash ishida xonning yaqin qarindoshlari, mehtar, qo‘shbegi, 
devonbegi, naqib, shayxulislom, bosh qozi, inoq, otaliq va biylar qatnashganlar. Ohy Kengash 
majlisi haftada bir marta o‘tkazilgan va unda davlatning ichki va tashqi siyosatiga oid eng 
muhim masalalar muhokama etilgan. 
Ayni paytda, xonlik hayotiga oid kundalik masalalarni hal etish uchun Kichik Kengash ham 
ta’sis etilgan. Bu kengash ishida xondan tashqari mehtar, qo‘shbegi, devonbegi, naqib va 
shayxulislom qatnashganlar. 
Xonlikda mehtar bosh vazir hisoblangan. U xon safarga chiqqan paytlarda xonlikni idora 
qilgan. Mehtar va qo‘shbegi mamlakat miqyosida soliqlar yig‘ilishiga javobgar bo‘lganlar. 
Xonlikda 3 ta devon (vazirlik) ham faoliyat ko‘rsatgan. Bular xo‘jalik, ijtimoiy-siyosiy va 
harbiy ishlar bilan shug‘ullanuvchi devonlar edi. Ularning faoliyatiga devonbegi rahbarlik 
qilgan. Xonlikning qo‘shiniga yasovulboshi qo‘mondonlik qilgan. 
Xonlik tarkibidagi qozoq va qoraqalpoqlar esa o‘zlarining biylari, turkmanlar esa ularning 
vakili tomonidan boshqarilgan. Ularning lavozimlari nasldan naslga meros bo‘lib o‘tsa-da, 
nomzodini xon tasdiqlashi shart bo‘lgan.