“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

Yer mulkchilik shakllari. 
Buxoro davlatida yer-suv mulkchiligining uch shakli mavjud edi: 
1) davlat yerlari (bu amlok yerlar deb ham atalgan); 2) mulk yerlari (xususiy); 3) vaqf yerlari. 
Davlat yerlarining suvsiz dasht, to‘qayzor qismi ko‘chmanchi jamoalarga bo‘lib berilgan 
bo‘lib, ular bu yerlardan foydalanganliklari uchun davlatga xiroj to‘lar edilar. Bunday yerlar 
sotilmasdi va ayirboshlanmasdi. Davlat yerlarining boshqa hir qismi hukmron sulola a’zolariga, 
yirik davlat mansabdorlariga, lashkarboshilariga davlat oldidagi xizmatlari evaziga suyurg‘ol 
shaklida in’om etilgan edi. Suyurg‘ol olganlar u yerni boshqarish huquqini ham olganlar. 
Suyurg‘ol egasi davlat xazinasiga xiroj to‘lashi hamda oliy hukmdorning chaqirig‘iga ko‘ra, o‘z 
qo‘shini bilan harbiy yurishlarda ishtirok etishi lozim edi. 
XVI asrdan boshlab davlat yerlarini „tanho“ deb nom olgan shaklda in’om etish qaror topa 
borgan. Bunday in’omga sazovor ho‘lgan kishi yerga emas, mansabining darajasiga qarab shu 
yerdan olinadigan soliqning ma’lum qismiga egalik qilgan. XIX asrda ham amirlikda 
tanholarning soni tobora ortib borgan. Eng kichik tanho yeri 3-5 gektarni tashkil etgan. 
Davlat yerlarining yana bir qismi dehqonlarga ijaraga berilgan. Xazinaga eng ko‘p soliq ham 
ana shu yerlardan tushar edi. 
Xususiy yerlar (mulk)ning bir qismi xususiy shaxslarning yerlari bo‘lib, ularning bu yerlarga 
egalik qilishlari davlat xizmati bilan bog‘liq bo‘lmagan. 
Bunday yerlar, asosan, amirlikda asrlar 
osha yashab kelayotgan arablarga qarashli bo‘lgan.
Bu yerlardan 1/10 qismi miqdorida o‘lpon 
to‘lanardi. Mulk yerlarining ikkinchi qismi (mulki hur yoki mulki hurri xolis) davlat xizmati 

---

bilan bog‘liq bo‘lib, bunday yerlar urushlarda jasorat ko‘rsatgan yoki hukmdorning alohida 
topshiriqlarini bajarishda namuna ko‘rsatgan shaxslarga berish natijasida vujudga kelgan. 
Bunday yerga ega bo‘lgan shaxslarga maxsus yorliqlar berilgan hamda ular barcha soliqlardan 
ozod etilgan. 
Vaqf yerlari
– bu masjid, mozor, xonaqoh, madrasa va maqbaralar uchun ajratilgan yerlar 
edi. Bunday yerlar musodara etilgan, davlat hamda yirik yer egalari tomonidan hadya etilgan 
yerlar hisobiga vujudga keltirilar edi. Masjid, madrasa, qabristonlarning asosiy sarf-xarajatlari, 
shuningdek, talabyu, mudarris hamda mutavallilarga beriladigan nafaqa va maoshlar vaqf 
yerlaridan olinadigan daromad hisobidan qoplanar edl. Yaqf mulkini mutavalli tasarruf etishi 
belgilab qo‘yilgan edi.