Oziq ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

 DON MAXSULOTLARI UMUMIY TEXNOLOGIYaSI. UN ISHLAB CHIQARISH
TEXNOLOGIYASI
Reja:
 
1. Donning tuzilishi va hossalari. 
2. Donni un tortishga tayyorlashdagi asosiy jarayonlar
3. Un tortishdagi asosiy jarayonlar
4. Un tortishning prinstipial sxemalari, unning assortimenti va sifat ko’rsatgichlari.
Un ishlab chiqarish eng qadimgi soha hisoblanadi. Dastavval ajdodlarimiz oddiy toshlar 
orasida donlarni maydalashgan, so’ng toshdan yasalgan ugir va xavonchada maydalashni 
o’rganishgan. Keyinchalik xayvon, shamol yoki suv kuchidan foydalanib, maxsus tayyorlangan 
ikkita yassi tosh yordamida donni maydalab (tegirmon) un hosil qilishgan. Fan va texnikaning 
rivojlanishi natijasida yuqori ishlab chiqarish quvvatiga ega bo’lgan maydalovchi mashinalar 
(aylanuvchi stilindrli stanoklar), navlarga ajratuvchi va elaklovchi mashinalar (rassevlar), 
mexanik va pnevmatik harakatlanuvchi transport moslamalaridan foydalanishga erishilmoqda. 
Hozirgi vaqtda O’zbekistonda un zavodlari yoki kombinatlari davlat tegirmonlari bo’lib, 
ularning har biri kecha-kunduzda 250-500 tonna un chiqarish quvvatiga egadir. 
Donni qayta ishlash un ishlab chiqarish jarayoni quyidagi omillarga bog’lik; qayta 
ishlanayotgan donning sifatiga; texnologik jarayoning mukamallik darajasiga; korxona 
texnologik uskunalarining texnik holatiga; mutaxassislarning malakasiga. 
76

---

Mamlakatimizda non maxsulotlariga bo’lgan extiyoj qo’yidagicha: o’rtacha xisobida xar bir 
odam 1 yilda 50 kg atrofida non, un maxsulotlaridan esa 165-170kg iste’mol qilinadi. Bu esa 
boshqa mamlakatlaridagi ko’rsatkichlardan ancha yuqoridir. Oziq-ovqat sanoatidagi eng muxim 
soxa esa un ishlab chiqarish soxasidir. 
Don qishloq xo’jalik ishlab chiqarishning muxim maxsuloti, inson ozuqasining asosi, 
maxsuldor chorvachilikni rivojlantirish uchun esa em xashak bazasi xisoblanadi.Don 
ekinlarining o’zi xos tomoni - inson organizmi uchun o’ta qimmatli bo’lgan organik moddalarni 
sintezlash qobiliyati xisoblanadi. Donda boshqa dexqonchilik maxsulotlariga qaraganda ko’p 
miqdorda quruq moddalar mavjud bo’lib, etilgan don massasining 85% ni tashkil qiladi. Bular 
asosan yuqori qiymatga ega bo’lgan oqsil moddalari, xazm bo’ladigan uglevodlardir. Boshoqli 
ekinlar don tarkibida 10…15 %, dukkakli ekinlar donlari tarkibida 28…30 % yuqori sifatli 
oqsillar mavjud.
Inson kunlik ovqatida donni qayta ishlan maxsulotlarining (un, yorma, non, makaron 
maxsulotlari va boshqalar) ulushi turli mamlakatlarda 20 dan 80 % gacha tebranib turib, o’rtacha 
30…33 % ni tashkil qiladi.