O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

Animizm 
– lotincha jon rux 1708 yilda nemis olimi Shtal muomilaga kiritgan 
1871 yilda Teylor tomontdan etnografiyada qo‘llanilgan XIX asrning 70-80 
yillarida uni o‘rganish keng yo‘lga qo‘yildi XX asrning 90 yillaridan boshlab 
ayrim katolik cherkovi vakillari (Shmidt) olimlardan (Marett, Vundt) animizmni 
cheklanganlik va bir tomonlamalikda ayblashlarga qarshi kurash olib bordilar. Is 
chiqarish, xudoyi va hokazo. 
Animizmga ko‘ra jon va ruh har bir narsa va predmetda, har bir o‘simlik va 
hayvonda, har bir odamda mavjud. Jonning kuchi ruhiy bo‘lishi, abadul-abad 
barhayot qolishida-dir. Animizm har bir kishida uning hayoti va ongining manbai 
jon va ruhiy quvvati bo‘lib, jon bilan ruh odam tug‘ilmasdan avval mavjud bo‘ladi, 
tana paydo bo‘lgach unga kirib hayot bag‘ishlaydi, deb ta‘kidlaydi.
Dastlabki davrlarda animistik tushunchada jonni soya yoki nafas olish bilan 
aynan bir narsa deb bilar edilar. Jon turli xalqlarda turlicha tasavvur etilgan. 

---

14 
Masalan, Shimoliy Amerikaning tub joy xalqlarida soya nomi bilan, nafas olish 
nomi bilan atalgan. 
Jon va ruhlar to‘g‘risidagi animistik din o‘zidan keyin kelib chiqqan ko‘pgina 
dinlarga ta‘sir qilgan. Buddizm dinida olam uch qavatdan iborat hisoblanadi. 
Birinchi qavatdagi olam eng yuqori olam bo‘lib, unda mutlaqo ruhiy osoyishtalik 
hukmron. Unda faqat sof poklangan ruhlargina mavjud deyiladi. Ruhni aslo bilib 
bo‘lmaydi. Ikkinchi olam qavatida ruh qafasdan chiqib poklanadi, uchinchi qavat 
olamda odamlar va hayvonlar mavjud bo‘lib, bu olamda ruh qafasda yashaydi. 
Islom dinida o‘lgandan keyin tirilish to‘g‘risidagi ta‘limot berilgan. Oxiratda 
barcha vafot etgan kishilar qayta tiriladi. Ular xudo tomonidan so‘roq kilinadi, ular 
savob yoki gunoh ishlariga qarab jannatga yoki do‘zaxga dohil bo‘ladi-lar, 
deyilgan. Hozirgi davrda O‘zbekiston, Tojikiston va boshqa musulmon 
mamlakatlarida o‘lgan kishilarning arvohiga atab qurbon-lik marosimi o‘tkaziladi, 
xayr- ehson, sadaqa berish odatlari mavjud. 
Animizm dini tarixi yanada chuqurroq o‘rganish lozim bo‘lgan ilmiy 
muammo bo‘lib, bu masalada jiddiy tadqiqotlar olib borish lozim, deb o‘ylaymiz. 
Shunday qilib, bundan 30-40 ming yillar avval animizm dini kelib chiqqan 
bo‘lib, bu din undan keyin paydo bo‘lgan dinlarga ta‘sir qiladi, hozirgi davrdagi 
dindorlar onggida animizmga xos tasavvurlar hamon mavjud.