Qiziqarli kimyo

2 .13.D.1 M ENDELEYEVNING D A VR IY QONUNI VA
DAVRIY TIZIMI TO‘G ‘RISIDA BILASIZM I?
2 13 1. . . D I Mendeleyevdan oldin kimyoviy elementlarsinflanishi bi­
lan D ebereyner (1829), G.I.Gess (1849), S hankartua (1864) 
shug‘ullangan. Ammo ulardavriy qonunni kashf qilaolmagan.
2 13.2. ... 1879-yil 17-fevralda Peterburg universitetinmg professori 
D.LMendeleyev nomiga maktub keladi. Unda professordan ishlab chiqa- 
rishga kelib, tug‘ilgan muammoni yechishda yordam berishi so‘ralgan. 
0 ‘ sha maktub orqasiga, u elementlammq atom og‘ irliklan ortib bonshiga 
muvofiq, ularmjoylashtirgan va o‘zining binnchijadvalini tuzgan. Shu 
munosabat bilan ishlab chiqansh korxonasiga bora olmagan.
2.13.3. ... D.LMendeleyevdavriy qonunm isbotlash ustidaishlayotgan 
vaqtda hammasi bo‘ lib 63 ta element m a’ lum edi. Ko‘ pchilik element- 
laming atom massalan noto‘g‘n edi. Davriy qonun elementlaming atom 
massalarini to‘g‘n aniqlashdaasos bo‘lib xizmat qildi.D.LMendeleyev 
20 elemenmi atom massasini aniqlagandan keym , ular davriy sistema- 
d a o ‘z o ‘minitopdi.
2.13.4. ... D.LMendeleyevdavny qonunigaasoslamb, kashfqilinmagan 
uch elementning xossalarim oldindan batafsil aytib berdi. Bular ekabor, 
ekaalyumimy vaekasilitsiyedi. 15yil davomidaD.I.Mendeleyevmngha- 
yotlik davridabu elementlar kashfqilindi.Ekaaluminiy Fransiyada kashf 
qilimb, unga galliy deb nom berilgan, ekabor Shvetsiyada kashf qilinib, 
skandiy deb nomlangan, ekasilisiy esa Germaniyada kashf qilinib, unmg 
nomini germaniy deb atashgan.Ulaming xossalan o‘ rganilganda, ekabor 
ekaaluminiy va ekasilisiylar xossalan bilan deyarli birxil bo‘ lib chiqqan.
2.13.5. ... k o ‘p yillik tajribalar va turli kuzatuvlar shuni ko‘rsatadiki, 
atom ning asosiy xarakteristikasi atom massasi emas , balki atom 
yadrosinmg musbat zaryadi ekan. Shunga muvofiq, davriy qonunning 
hozirgi zamon ta’nfi quyidagicha bo‘ ladi: “Kimyoviy elementlar xossal- 
ari, shuningdek, elem entlar birikm alari shakl va xossalari atom 
zaryadining oshib borishiga davriy ravishdabogMiqdir”.
2.13.6. ... davriy qonun va elementlar davriy sistemasi kimyo fani va kimyo 
sanoatming muhim masalalarmi yechishda asos bo‘ lib xizmat qiladi.
66

---

2.13.7. .. elementlar orasida, oddiy sharoitdafaqat ikkitasi suyuq holat­
da bo‘ ladi. Bu brom va simobdir.
2 13.8. ... elementlardan o‘n bittasi (H,, 0 „ N3, F1; C l„ He, Ne, Ar, 
Kr, Xe, Rn) oddiy sharoitda gazsimon moddalardir.
2 13.9. . . b a’zi elementlar mamlakatlar nomi bilan ataladi polomy -
Polsha, skandiy-Skandinaviya ruteniy- Rossiya, germaniy-Germaniya, 
galliy va fransiy-Fransiya sharafiga(Fransiyning qadimgi nomi- Gal- 
liydir), amentsiy-Amerika sharafiga nomlangan.